فصل اول: معماری روح ایرانی: مقدمه‌ای بر بازآفرینی فرهنگی
بخش ۳: چشم‌انداز کتاب

این بخش به عنوان نقشه راه کلان پژوهش حاضر، به تبیین اهداف غایی، شناسایی مخاطبان هدف و ترسیم چارچوب مفهومی می‌پردازد که چگونه شاهنامه فردوسی می‌تواند به مثابه یک «راهنمای معماری» برای بازآفرینی هویت فرهنگی ایرانی در عصر حاضر عمل کند.

۱. هدف اصلی کتاب و مخاطبان آن

هدف اصلی :
هدف بنیادین این کتاب، ارائه یک چارچوب نظری-عملی :برای بازآفرینی هویت فرهنگی ایران است که ریشه در میراث کهن و به ویژه شاهنامه فردوسی دارد، اما پاسخی هوشمندانه و خلاقانه به نیازها و چالش‌های جهان معاصر ارائه می‌دهد. این کتاب در پی آن نیست که صرفاً به تحلیل گذشته بپردازد، بلکه می‌کوشد با استخراج «الگوهای فرهنگی پایدار» از شاهنامه، به پرسش بنیادین «ما که هستیم و در مقام یک تمدن، چگونه می‌توانیم در دنیای امروز و فردا زیست کنیم؟» پاسخ دهد. این هدف در سه سطح دنبال می‌شود:
- سطح تحلیلی : واکاوی ساختاری شاهنامه به عنوان یک نظام نمادین و اسطوره‌ای که حاوی الگوهای کهن‌الگویی رفتار، حکمرانی، فضیلت‌های اخلاقی و رابطه انسان با جهان است.
- سطح تبیینی :تشریح چگونگی تبدیل این الگوهای روایی و نمادین به مؤلفه‌های هویت‌بخش در طول تاریخ ایران و تحلیل علل کمرنگ شدن یا تحریف برخی از آنها در دوران مدرن.
- سطر پیشنهادی : طراحی یک مدل برای «بازآفرینی فرهنگی» که چگونه می‌توان این الگوها را در قالب‌های نوین هنری (به ویژه معماری)، آموزشی، رسانه‌ای و اجتماعی بازتولید و بازتعریف کرد.

مخاطبان کتاب :
این اثر به گونه‌ای طراحی شده که برای طیف وسیعی از خوانندگان مرتبط باشد:
- جامعه دانشگاهی و پژوهشی: شامل دانشجویان و اساتید رشته‌های مطالعات فرهنگی، ایران‌شناسی، معماری، هنر، ادبیات فارسی، علوم اجتماعی و فلسفه. این کتاب می‌کوشد با ارائه یک چارچوب بینارشته‌ای ، پلی میان حوزه‌های مختلف دانش بزند.
- معماران، طراحان و هنرمندان:به عنوان مخاطبان اصلی عملی، که در جست‌وجوی منبعی غنی برای الهام‌بخشی و خلق آثاری با هویت اصیل ایرانی هستند. کتاب به آنها می‌آموزد که چگونه می‌توانند مفاهیم انتزاعی فرهنگی را به فرم‌های ملموس و فضایی تبدیل کنند.
- سیاست‌گذاران و مدیران فرهنگی: کسانی که در نهادهای دولتی و غیردولتی در زمینه طراحی برنامه‌های کلان فرهنگی، شهری و آموزشی فعالیت می‌کنند. این کتاب برای آنها یک «جعبه ابزار مفهومی» فراهم می‌کند.
- عموم علاقه‌مندان به هویت ایرانی: هر ایرانی که دغدغه فهم ریشه‌های فرهنگی خود و نقش آن در ساختن آینده‌ای بهتر را دارد، می‌تواند با این کتاب همراه شود.

۲. نقشه راه برای فهم بازآفرینی فرهنگی از طریق شاهنامه**

درک سیر منطقی و پیوند ارگانیک فصول کتاب، برای درک کامل آرای آن ضروری است. این نقشه راه به صورت زیر ترسیم می‌شود:

گام اول: بنیادها و ضرورت‌ها (فصل اول)
- ایجاد درک مشترک از مفاهیم کلیدی مانند «هویت»، «بازآفرینی فرهنگی» و «معماری به مثابه یک نظام فرهنگی».
- اثبات ضرورت این پروژه بزرگ از رهگذر تحلیل اوضاع کنونی فرهنگی ایران و جهان.

گام دوم: کشف گنجینه الگوها (فصل دوم)
- رفتن به سراغ متن شاهنامه به عنوان منبع اصلی.
- استخراج و تحلیل سه گونه منبع کلیدی برای بازآفرینی:
1. الگوهای شخصیتی: (رستم=قدرت مسئولیت‌پذیر؛ سیاوش=پاکی و قربانی؛ زال=خرد و پیوند با طبیعت) به عنوان نمونه‌های ایده‌آل رفتار.
2. الگوهای فضایی-معماری:** (کاخ عدل جمشید، سیاوخش=باغ بهشت‌گونه، شهرهای ایدئال) به عنوان تبلور کالبدی ارزش‌های فرهنگی.
3. الگوهای معنوی و نمادین: (نبرد روشنی و تاریکی، فروهر، درخت شناخت) به عنوان نظام نمادین هویت‌ساز.

گام سوم: گذار از سنت به مدرنیته (فصل سوم)
- آزمودن این الگوها در برابر چالش‌های جهان مدرن و پستمدرن.
- پاسخ به این پرسش که آیا این مفاهیم کهن می‌توانند پاسخگوی مسائل پیچیده‌ای چون جهانی‌سازی، بحران معنا، فضای مجازی و چندفرهنگی‌گرایی باشند؟
- نشان دادن ظرفیت شاهنامه برای ارائه «روایت جایگزین» در مقابل یکنواخت‌سازی فرهنگی جهانی.

گام چهارم: طراحی چارچوب (فصل چهارم)
- تبدیل یافته‌های تحلیلی فصول قبل به یک «دستورکار عملی».
- ارائه اصول و مبانی طراحی برای بازآفرینی فرهنگی. برای مثال، چگونه مفهوم «عدالت جمشیدی» می‌تواند در طراحی یک فضای عمومی یا یک نهاد حکومتی امروزی تجلی یابد.
- ارائه راهبردهای کلان برای اجرا در سطوح ملی و بین‌المللی.

گام پنجم: اجرا و عمل (فصل پنجم)
- نشان دادن عینیت‌یافتن این چارچوب از طریق مطالعه موارد موفق مشابه در ایران و جهان (حتی اگر مستقیماً مرتبط با شاهنامه نباشند).
- ارائه یک راهنمای گام‌به‌گام و کاربردی برای طراحان، معماران و فعالان فرهنگی که قصد اجرای پروژه‌ای بر این مبنا را دارند.
- تأکید بر نقش مشارکت جامعه و نسل‌ها در موفقیت پروژه‌های بازآفرینی.

گام ششم: جمع‌بندی و آینده‌نگاری (فصل ششم)
- جمع‌بندی نهایی آموزه‌ها و نتیجه‌گیری.
- ترسیم افق‌های پیش‌رو و ارائه پیشنهادهایی برای پژوهش‌ها و پروژه‌های آینده.
- پایان‌بندی با یک چشم‌انداز الهام‌بخش برای «معماری روح ایرانی» در آینده.

چکیده:
این نقشه راه، خواننده را در یک سفر منطقی از «چرایی» آغازین تا «چگونگی» عملیاتی کردن ایده بازآفرینی فرهنگی از مسیر شاهنامه هدایت می‌کند و
نشان می‌دهد که این اثر صرفاً یک بحث نظری نیست، بلکه پروژه‌ای است برای اقدام و دگرگونی سازنده.
محمدرضا گلی احمدگورابی/ دکترزهرا روحی فر