مباحثات استاد حاکی وجناب کاتوزیان پیرامون سروده های سبک گشتانه یا ترجیع بند مربع جهت اشنایی دوستان بااین سبک وسیاق تقدیم میگردد
استاد حاکی:
جناب لواسانی عزیز- ترکیب‌بندها- مسمط‌ها - ترجیع‌بندها هر کدام از به هم پیوستن مجموعه‌یی که ممکن است تغزل یاشد یا قصیده - با واسطه یک بیت یا مصراع که واسط‌العقد (به کسر ع) گفته میشود به وجود می‌آیند . تمامی مصاریع مسمط ها مقفی‌اند و همین امر وجه‌تمایز مسمط از ترکیب‌بند است.
چنانچه واسط‌العقد مکرر باشد ؛ ترجیع‌بند نامیده میشود.
قاعده مشخصی برای تعداد ابیات بندها معین نیست. اما برای ابیات یا مصاریع اندک قید تعداد را ضروری دانسته‌اند.
چنان که آقای کاتوزیان مسمط مربع را از اوحدی مثال آوردند , شعر ابداعی شما بواسطه واسط‌العقدمکرر – که آن را تبدیل به ترجیع‌بند کرده است ؛ ترجیع‌بندمربع نام می‌گیرد.
جناب کاتوزیان استاد گرامی
جناب آقای حاکی عزیز
با عرض سلام و ارادت با توجه به اینکه پایبندی آن بزرگوار بر شیوه‌های کهن اثبات گردیده به عرض می رسانم مگر در قالب های کهن جز برای مسمط و ترکیب‌بند اصطلاح مربع به‌کار رفته؟ آیا به دوبیتی مربع گفته اند؟ یا به رباعی ؟ و یا چارپاره را؟ پس اصطلاح مربع که در قالب ترکیب بند و مسمط در کنار دیگر اصطلاحات شمارشی چون مخمس و مسدس به کار رفته، بهتر نیست در همان زیرمجموعه باقی بماند؟ قطعا با این نظر موافقید که سروده‌ی چناب لواسانی مسمط و ترکیب‌بند نیست.
همچنین در مربعات چهار مصراع مستقلند و پس از آن واسط‌العقد. یعنی تعداد مصاریع نیز بیش از چهار در هر قطعه میگردد در صورتی که سروده‌ی جناب لواسانی صحبت از سه مصراع مستقل و یک مصراع واسط‌العقد می‌باشد پس نه مسمط است نه ترکیب‌بند و طبیعتا نه زیر مجموعه‌ی آنها ، مربع. پس اگر قصد نوآوری باشد شیرین‌تر آنکه نامی نو باشد که سخن نو آر که نو را حلاوتی دگر است. گرچه استفاده از نام مربع نیز علی‌رغم ناموزونی آسمان را به زمین نخواهد آورد…
اما در باره ی ترجیعات ، حقیر تا به حال ترجیع چ‌بندی از شعرای گرانقدر شعر کهن ندیده‌است که زیر ۵ بیت باشد و به‌جای یک بیت، مصراعی ترجیع شده‌باشد. اگر نمونه ای از شاعری صاحب عنوان سراغ دارید لطف فرموده به رسم احسان به نظر حقیر رسانید که موجب مزید امتنان خواهد شد. باتشکر فراوان از توجه حضرتعالی….
ضمنا چهار مصراع مستقل ویک واسط‌العقد که بیش از ۴ مصراع میشود منظور در ترکیب‌بند بود،
مثل ترکیب بند معروف وحشی بافقی:
دوستان شرح پریشانی من………
استاد حاکی به نظر این‌جانب همچنان که بند‌های چهار مصراعی و واسط‌العقد آنها را که قافیه‌اش مستقل است, مخمس می‌نامند, سه مصرع همقافیه و واسط‌العقد آنها را مربع می‌نامیم و چون این واسط‌العقد مکرر است مسلم است که ترجیع‌بند خواهدبود .بنابراین بهترین و تنهاترین نام همان خواهد بود. البته شاهدی نداریم که اگر داشتیم . ابتکار جناب لواسانی نام نمی‌گرفت .