درختی در بیابان بلاییم

به طولانی ترین تب مبتلاییم

شبیه شهری زیر سیلی جنگ

درون سرزمین غم ، رهاییم.

____

تاثیر گرفته شده از خاطره ای دردناک از دوست افغانستانی

12/بهمن/1390

ورامین

 

بسمه تعالی

 

روزنامه خبر جنوب _ ضمیمه ادبی " نگاه پنجشنبه " _ 12 آبان 140

 

بررسی دیدگاه های عطار نیشابوری در مثنوی فتوت نامه

                                                                                                

                                                                       

 

چکیده

 

پندهای اخلاقی و دینی ناب که از آموزه های وحی فرستاده ی خداوند تابان و یا از تجربه های شکست و توفیق افراد دیگر می باشند , راه سعادت در زندگی به ظاهر عادی امّا عجیب و پر از مشکل است .  باید تمام انسان ها را که در روز نخست آفرینش , از نور ِ خداوند درخشان آفریده شدند , دوست داشت . و از روی غرور ِ نفس امّاره و نادانی و سطحی نگری , تفاوت نگذاشت . همچنین , باید همواره فروتن بود . و تکبّر نداشت .  زیرا کبر , براساس وحی فرستاده ی خداوند تابنده به پیامبر ها (ع) ,  تنها برای سرشت کبریایی خداوند است . و با هر فردی , اقتضای سنّ او را که بر اساس دانش پزشکی و بر اساس شرایط محیطی , بر جسم و روان او تاثیر زیادی می گذارد , در برخورد ِ با وی رعایت نمود . و بر اساس قانون آفرینش و عقلانیّت ,  نتیجه ی هر خواسته ای در دو جهان , تنها نه در خیال و گفتار بلکه همراه با کردار است . و باید در پیشگاه خداوند درخشنده و در جامعه که سرشت مخالف بی ادبی دارند , همواره ادب داشت . تا مورد تنبیه خداوند بزرگ و جامعه قرار نگرفت . و سعادت الهی در دو جهان , بر اساس وحی فرستاده ی خداوند بزرگ به پیامبر ها (ع) ,  تلاش در بندگی و عبادت های تنها آفریننده و پرستیده , قدرتمند ترین و زیباترین سرشت وجودی هستی یعنی خداوند است .

 

واژه‌هاي كليدي: پند دینی , پند اخلاقی

 

مقدمه

شیخ فریدالدّین محمّد عطّار نیشابوری , در سده ی هفتم هجری در شهر نیشابور پا به جهان گذاشت . ایشان , به گواه آثار تاثیر گذار جهانی اش , شاعر , نویسنده و عارف ماندگار ادبیّات پارسی و جهان است . فرزانه ی والای نیشابور , شیخ عطّار , پندهای ژرف اخلاقی و دینی نیز , در آثار بسیار تاثیر بخشش , برجای گذاشته است . که مثنوی : فتوّت نامه , که منسوب به ایشان است , از آن جمله است . در زیر , به بررسی مثنوی پندآموز ِ ناب و جاودان " فتوّت نامه "  می پردازیم .

 

متن

 

همه کس را به یاری دوست داشتن
نگفتن آن یکی مغز و دگر پوست

عطّار نیشابوری به نکته ی مهمّی اشاره می کند :
تمام انسان ها را  که در آغاز آفرینش بشر بر اساس وحی فرستاده ی خداوند به پیامبر ها (ص) ,  از منبع نور و درخشان ترین و زیباترین و پاک ترین  ِهستی یعنی سرشت ِ وجودی الهی ,  آفریده شده اند , از قلب , دوست داشته باش . و یاری کن . و در اندیشه و حسابگری خویشتن ,  با پرهیز از غرور و منفعت طلبی ِ دنیوی و سطحی نگری که بر اساس وحی فرستاده ی الهی , موجب خشم الهی است ,  میان افراد , مانند تفاوت ِ : "هسته " ی اصلی , که قابل استفاده و خوب می باشد و " پوست "  ظاهری ,  که غیر قابل استفاده  و بد می باشد , قضاوت نکن . 

به هر کس خواستی می باید آنت
اگر خواهی به خود نبود زیانت

در ادامه ,  فرزانه ی نیشابور می فرماید :
چیزی را که برای خود می خواهی , برای انسان های دیگر هم بخواه . زیرا تمام انسان ها , از سرشت  زیبایی بی پایان و نور بی کران سرشت خداوند آفریده شده اند . پس , باید خیرخواه همه ی انسان ها باشیم . تا خشنودی حضرت آفریننده ی پرستیده یعنی خداوند را به دست آوریم . آری , خداوند تابان در زندگی ِ سعادتمندانه , به چنین کسی , زیان نخواهد رساند .

زبان را در بدی گفتن میاموز
پشیمانی خوری تو هم یکی روز                                

آری , فرد باید در کلام  , از واژه های گناه آلود و بد , استفاده و حتّی امتحان نکند .
زیرا , حکمت خداوند بزرگ , بر اساس وحی فرستاده ی خداوند به پیامبر ها (ع) اینگونه است که :
سرانجام , عدل خداوند ,  زمانی , سزای بدی کلامت را خواهد داد . و پشیمان خواهی شد .

در اینجا , این نکته نیز بیان می گردد که :
ادب , بر اساس وحی فرستاده ی خداوند تابنده و آموزه های اخلاقی ِ پیامبر ها (ع) و سخن های اولیای خداوند درخشان و بزرگان اخلاق و اندیشمند های اجتماعی , یکی از مهم ترین واجب ها و هدف های فرد , در زبان و کردار در پیشگاه خداوند تابان و حتّی جامعه ی انسانی است . و موجب ِ خشنودی خداوند تابناک و جامعه از فرد می گردد . و بی ادبی , در زبان و کردار , مورد تنبیه از سوی حضرت یزدان و  [2]جامعه خواهد شد . آری : " از خدا جوییم توفیق ادب    بی ادب محروم شد از لطف ِ رب "  

کسی که او را به خشم اندر رضا نیست
فتوّت در جهان او را روا نیست

کسی که هنگام عصبانیّت , خشم خود را کنترل نکند . و تصمیم  به پایان خشم  , نگیرد . و و به خاتمه ی عصبانیّت  , راضی نگردد . بنا بر فرموده ی عطّار نیشابوری , شایسته ی عنوان فتوّت در دنیا نیست . زیرا , عنصر فتوّت , بردباری و گذشت می خواهد . و تنها به توان ِ بازو نیست . و به بزرگی و معنویّت قلب نیز می باشد . تا  موجب درگیری نگردد . و در میان جامعه , موجب ترویج معنویّت و آرامش گردد .

درون را پاک دار از کین مردم
که کین داری نشد آیین مردم

در  ادامه ,  فرزانه ی نیشابور ,  به روش و منش صحیح مردمداری و زیستن با سایر افراد اشاره می کند :
 کینه و دشمنی ِ افراد جامعه را از ذهن و اندیشه ی خویشتن , باید خالی کرد و از بین برد .
در اینجا , این نکته نیز بیان می گردد :
اگر فرد در زندگی اجتماعی , کینه توزی شخص یا اشخاص دیگر را از ذهن خویش پاک نکند , به حتم , دچار فشار روانی و حتّی دعوا با دیگران می شود . و اندیشه ی شاد و دارای آرامش و بدون کینه ورزی , فرد و جامعه را به روان سالم و در نهایت , به زندگی سالم , بدون دعوا و موفّق می رساند .

تواضع کن تواضع بر خلایق
تکبّر جز خدا را نیست لایق

همچنین , بر اساس وحی فرستاده ی خداوند تابناک به پیامبرهای فرستاده اش (ع) , عنصر" کبر " ,  تنها برای خداوند تابنده و سزاوار وجود ایشان که تنها آفریننده ی هستی و توانا ترین و با شکوه ترین و روشن  ترین سرشت ِ وجودی دو جهان است , می باشد . و خودخواهی و غرور برای آفریده های خداوند بزرگ , خطا و موجب خشم ِ خداوند تابان می گردد .

و برای خشنودی خداوند درخشان و رسیدن به کمال انسانی در دنیا و آخرت بر اساس وحی فرستاده ی خداوند تابنده  به پیامبر ها (ع) و آموزه های اولیای خداوند , باید در برابرخداوند نورگستر و آفریده ها ,  قلب , زبان و کردار ِ  بسیار فروتن و خاشع داشت .

سخن نرم و لطیف و تازه می گوی
نه بیرون از حد و اندازه می گوی

در ادامه , عطّار نیشابوری نکته ی ارزشمندی را بیان می کند :
فرد در هنگام صحبت کردن با دیگران هنگامی که : با مهربانی , با دقّت و نکته سنج و جدید , سخن بگوید , کلام او بهترین تاثیر و کیفیّت را دارد .
همچنین , زیاده گویی و صحبت درباره ی موضوع هایی که درباره ی آنها اطّلاع کافی نداریم ,  بی فایده و حتّی گاهی , زیان آور است .

مگو راز ِ دلت با هر کسی باز
که در دنیا نیابی محرم ِ راز

آری , هر کس ,  رازهایی قلبی دارد . که برای آرامش و معنویّت , با فردی نیاز دارد که بگوید . و همدل گردد .
در اینجا , فرزانه ی نیشابور , شیخ عطّار نیشابوری بیان می کند :
راز های قلبی ِ شخصی را با تمام افراد مطرح نکن .  زیرا در بیشتر افراد جامعه , همدم و مورد اعتماد و  پوشاننده ی  راز های قلبی , وجود ندارد .
آری , باید رازهای عمیق را با افراد دارای ظرفیّت قلبی بالا و دارای انسانیّت والا , در میان گذاشت .

مدارا کن تو با پیران مسکین
ببخشا بر جوانان ِ بدآیین                                    

در اینجا , عطّار نیشابوری به نکته ی خردمندانه ای اشاره دارد :

بخاطر شرایط خاصّ روحی و جسمی و محیطی در هر سنّی , اقتضا می کند که روش برخورد و رفتار تفاوت کند .
 آری ,  با سالخورده های ناتوان و ضعیف  که طاقت جسمی و روانی کمتری دارند ,  باید با صبر و نرمی و کوتاه آمدن و رعایت حال نمودن ,  رفتار کرد .
و با جوان ها نیز که احساساتی و کم حوصله و با روش غلط و اشتباه ,  با مسایل زندگی برخورد می کنند , با گذشت و عفو ,   و دوری از دعوا ,  باید رفتار نمود .
این نکته ی ارزشمند نیز بیان می گردد که :
فرد در برخورد با افراد دیگر در هر سنّی , باید ادب را رعایت کند . تا خواسته یا از روی خامی و نادانی ,  کلام یا عمل بد و بی ادبانه ای , نکند .  و برای جلوگیری از دعوا ,  با صبر و فرو بردن خشم و بیرون رفتن از آن مکان ,  عمل نماید .

نصیحت در نهانی بهتر آید
گره از جان و بند از دل گشاید     

نصیحت , عامل بسیار سازنده و ارزشمندی در رشد افراد است .  زیرا , فرد را به خطاهایش آشنا می سازد . تا آنها را برطرف کند .
در اینجا شیخ فرزانه ی نیشابور نکته ی ارزشمندی را بیان می کند :
اگر پند و اندرز ِ کسی  را در جمع به او نگویی . و در خلوت , با خود او مطرح نمایی , عقده های جان و قلبی وی را باز می کند . و دراو ,  تاثیر قلبی افزون تری می گذارد . و حتّی تاثیر عملکردی بیشتری دارد . زیرا به شخصیّت او , اهمیّت بیشتری می دهی .

به طاعت کوش تا دیندار گردی
که بی دین را نزیبد لاف ِ مردی

 شرط حقیقی دیندار بودن , تلاش در عبادت ها  , اعمال دینی و بندگی خداوند ِ بزرگ است . وکسی که دیندار نباشد ,لایق و سزاوار ِ ادّعای ارزشمند بودن و مردانگی ,  نمی باشد . زیرا , عنصر دین است که وحی فرستاده ی خداوند تابناک به پیامبر های فرستاده اش (ع) و نیز آموزه های اولیای خداوند تابنده می باشد . و انسان کامل الهی ِ ارزشمند را تربیت می کند .

به گفتار این سخن ها راست ناید
تو را گفتار با کردار باید

در ادامه , شیخ عطّار نیشابوری نکته ی جاودانی را بیان می کند :
ارزش فرد ,  تنها به زبان نیست . و  صحبت ها و نصیحت ها , تنها به کلام , به کار نمی آید . و باید همراه گفتار , کردار نیز باشد . و گرنه , خواسته ی فکر و کلام , در بین راه ,  رها می شود . و به مقصد ونتیجه , نخواهد رسید . زیرا فرد خیالاتی , رؤیا پردازی می کند . و سخن می گوید .  و فرد واقع گرا , عمل کردن را حقیقت ِ رخ دهنده در زندگی می یابد . و خواهد یافت .
 و این نکته ی مهم , هم در مقصود های دنیوی و هم مقصود های اخروی , می باشد . و سعادت فرد را در زندگی دو جهان , تعیین می کند .

چو چشمت روی آن هستی ببیند
سخن های مَنَت در جان نشیند

شیخ فرزانه ی نیشابور , در پایان مثنوی پندآموز ِ ارزشمند " فتوّت نامه " می فرماید :

اهمّیّت گفتار ها و نکته هایی که بیان می کند , هنگامی برای خواننده ی مثنوی فتوّت نامه , معلوم می گردد و در وجودش , تاثیرعمیق و لذّت فراوانی می گذارد , که خواننده و انجام دهنده ی پندهای مثنوی فتوّت نامه , وفات کند . و روحش به جهان دیگر یعنی آخرت ,  برود . و نظاره گر ِ جهان وجودی اخروی ِ پس از مرگ شود . و در آنجا , درستی و نتیجه بخشی پندهای ناب ِ کاربردی عطّار نیشابوری , برای او که هم , تجربه ی دنیا را پشت سر گذاشته است . و نیز اکنون که هستی اخروی دارد , کاملا واضح و ملموس گردد .

در اینجا , این نکته ی ماندگار نیز قابل بیان است :
فرد , در طول زندگی ,  برخی پند هایی را  که می شنود , بر خلاف ظاهر ساده و شیوه ی بیان معمولی  ,  نباید عادی و معمولی بداند .  و تا زمان و فرصت هست , باید به آنها عمل نماید . زیرا ماهیّت زمان اینگونه است که : به عقب بر نمی گردد . و در اینحالت , فرد در طول مراحل زندگی دنیوی و حتّی برای توشه ی آخرت ,  از مشکل های بزرگی دور می گردد . و توفیق های ارزشمندی را به دست می آورد .

نتیجه گیری

بر اساس وحی فرستاده ی خداوند بزرگ به پیامبر ها (ع) و آموزه های بزرگان دینی و آموزه های دانشمندهای علوم اجتماعی ,  رعایت پندهای ناب اخلاقی و دینی در زندگی روزمره ,  از جمله :  فرو بردن خشم , کوتاه و مفید گویی در صحبت کردن با دیگران و ... و به ویژه رعایت ادب در جامعه و در پیشگاه خداوند تابان , که سرشت پروردگار و افراد جامعه , ادب را واجب می داند و دوست می دارد , موجب سعادت هر چه بیشتر اجتماعی و الهی فرد در دو جهان است .  همچنین , در سده ی معاصر , در جامعه ی ایران و جهان ,  به دلیل گسترش ارتباطات و فنّاوری و افزایش فرهنگ علمی جامعه ها , دانش به سرعت در حال پیشرفت است . و خواهد بود . و هدف این خواهد بود که :  با الگوسازی عملی هر چه بیشتر ِ متون دینی ِ اخلاقی , اخلاقیّات در خانواده و جامعه ی کشور و جهان ,  ارزش خود را حفظ نماید . و حتّی تعالی بیشتری نماید . تا معنویّت روان افراد نیز , که بر اساس دانش های دینی و روانشناسی و پزشکی , مانند دانش های مادّی اهمّیّت بسیاری دارد ,  ارزش خویش را حفظ نماید . و تعالی افزون تری بیابد .

 

مراجع

 [1] عطار نیشابوری ، ف. دیوان اشعار، انتشارات آثار قلم، 1390.

[2] مولوی ، ج. مثنوی معنوی، نشر فراروی، 1382

 

 

 

نویسنده : سید محمد حسین شرافت مولا

 

 

 

 

 

 

زنی توی من زندگی میکنه
که رو صورتش جای یه سیلیِ
شبا بس که با گریه میره به خواب
زیر چشماش هم گوده هم نیلیِ

زنی توی من زندگی میکنه
شب و روز دلشوره داره فقط
همیشه میگه سگ بشی زن نشی
همیشه به دنبال کاره فقط

زنی توی من زندگی میکنه
که واسم شده باعث افتخار
مدالا و لوحای تقدیر اون
داره میگذره از هزاران هزار

زنی توی من زندگی میکنه
قویه، نترسه، ولی بی کسه
صداشو روزا میکشه رو سرش
نمیخواد بفهمن که دلواپسه

زنی توی من زندگی میکنه
پدر مادرش خیلی پولدار نیست
یه چندباری تهدید شده به طلاق
نفس میکشه، اما هوشیار نیست

زنی توی من زندگی میکنه
که انقدر شاده فقط میده قِر
انرژیِ خیلی زیادی داره
ولش میکنی دائما هِر و کِر

زنی توی من زندگی میکنه
تو بیست سالگی سیره از زندگی
براش خیلی چیزا خریدم ولی
داره میبره رنج از افسردگی

زنی توی من زندگی میکنه
بهش میخوره تازه مادر باشه
به آینده ی بچه فکر میکنه
نمیخواد که گلهاش پرپر باشه

زنی توی من زندگی میکنه
که توش کودکی هست با سادگی
خریدم از اطراف بازار یه روز
براش یه عروسک تو چِل سالگی

زنی توی من زندگی میکنه
که رژهای تند و غلیظ میزنه
شبا سیگار برگ دود میکنه
فراموش کرده، که اصلا زنه

زنی توی من زندگی میکنه
پاهاش لنگه و لِی و لِی میکنه
پاشو تا میذاره تو آشپزخونه
آهنگ گوگوش و پلی میکنه

زنی توی من زندگی میکنه
که از مرزِ چل سالگی رد شده
به حدی بدی دیده از روزگار
با دنیا و با آدماش بد شده

زنی توی من زندگی میکنه
که اهل بَزَک کردن و گشتنِ
همیشه تو تفریح و مهمونیِ
کمی قرطیه، میگه آبستنِ

زنی توی من زندگی میکنه
که از بعد اینها دیگه زن نشد
یه شب رفت و موهاشو مردونه زد
دیگه هیچ موقع، مث من نشد

خدایا من تورو دیدم
و درلحظه پسندیدم
تو تو چشمای شهرادی
من امروز به تو خندیدم
تو دستات توی دستم بود
همین دیروز که رقصیدم
تو امشب شام میخوردی
سر میزی که من چیدم
تو با دستات ظرفای منو شستی
منم این صحنه رو دیدم
پریروز گل خریدی اومدی خونه
و من گل هاتو بوئیدم
گذاشتم روی میز و داخل گلدون
مرتب کردم و چیدم
یه شب دوتا بلیط آوردی و گفتی بریم کنسرت
نمیدونم چرا من هیچی نشنیدم!؟
دوسال پیش که مریض بودم منو بردی تا درمونگاه
تو ماشین به خودم از درد پیچیدم
تو گرما خنکم کردی
تو سرما بغلم کردی نلرزیدم
خدایا من نفهمیدم تو این سالا
شبا تا صبح تو آغوش تو خوابیدم، نترسیدم
تو در من بچه ای بودی که زائیدم
خدایا من تورو دیدم
تو با رژ روی آینه مینوشتی دوستت دارم
ومن هرگز نفهمیدم
نفهمیدم تویی که عشق بازی میکنی بامن
خدایا من نفهمیدم
تو رفتی نون خریدی، سفره صبحانه ام چیدی
منو بیدار کردی صبح، ولی من از تو رنجیدم
توی برفا تو دستامو گرفتی و بجای من زمین خوردی
من اما به تو خندیدم
تو با بشقاب میوه روی دستات اومدی سمتم
منم اون روز برات یه لقمه پیچیدم
خدایا من تورو دیدم
تو واسم قصه میگفتی
شبا وقتی میخوابیدم
تو دستامو گرفتی باله رقصیدی کنار من
منم دستاتو بوسیدم
تو بامن زندگی کردی تمام عمر و من هرگز نفهمیدم
خدایا من تورو دیدم...

سلام
سال ها پیش وقتی که سرودن شعر را در کنار دوستان عزیز شروع کردم هرگز فکر نمی کردم که روزی فرابرسد که با انبوهی از تجربیات تلخ و شیرین، سرودن شعر همچنان برایم یک دغدغه ی مهم و فراموش نشدنی باشد. هر چند هرزگاهی به آن خاطرات دور و دراز را با خود مرور می کنم حتی یکبار به دوستان پیغام دادم و از ایشان خواستم که باز دور هم جمع شویم اما انگار آن روزها هیچگاه قرار نیست دوباره تکرار شود.
در طی این سال ها موفق شده ام کتاب های مختلفی اعم از شعر را به چاپ برسانم برای همین تصمیم گرفتم مجموعه شعری از شاعران فعال در این سایت و ... تهیه و به چاپ برسانم. این کتاب در دو بخش شعر سنتی(غزل، رباعی و ... ) و آزاد(نو.سپید و ... ) تدوین خواهد گردید. انتخاب شعر بر عهده شاعر است و علاقه مندان می توانند شعر منتخب خود را به آدرس الکترونیکیasgarbahmanyar@gmail.com ارسال نمایند. بدیهی است هیچ هزینه ای در خصوص چاپ و نشر دریافت نخواهد گردید. تنها از کسانی که مایل به دریافت نسخه چاپ شده و دیحیتال کتاب مذکور باشند، هزینه دریافت خواهد شد. همچنین دوستان عزیز می توانند عنوان پیشنهادی برای این اثر را در بخش دیدگاه ها برای ما ارسال بفرمایند.

با تشکر
عسگر بهمن یار

 

بسمه تعالی

 

 

سروده های شورانگیز و سوگ سروده های عرب درباره ی عاشورا

 

مطالعه این سروده ها نشان می دهد که رخداد عاشورا تاثیری ژرف بر جامعه ی آن روزگار و جهان اسلام بر جای می گذارد و شاعران را بر می انگیزد که ابعاد آن , به ویژه ابعاد تراژیک آن را بازگو کنند .
ادب الطّف از جواد شُبّر کتاب ارزنده ای است که کوشیده است بخشی از این اشعار را جمع آوری کند . شرح حال و نمونه ی اشعار پانصد شاعر عرب درباره ی امام حسین علیه السّلام از قرن اول تا قرن چهاردهم در این کتاب آمده است . نخستین شاعر عقبه بن عمرو السهمی _ شاعر اواخر قرن اول و هم عصر عاشورا _ و آخرین شاعر شیخ مهدی مطر در گذشته ی سال 1395 قمری است . او در مقدمه ی کتاب می گوید اگر بنا بر جمع آوری همه ی اشعار بود , به صدها جلد می رسید .

سروده های شاعران عرب در باب عاشورا بر محور " سوگ و مرثیه " است و بسیار اندک در آن ها بر عنصر " پیام و اندیشه ی عاشورا " تکیه شده است .

 

از کتاب : عاشورای شعر _ مولف : محمدرضا سنگری _ شرکت چاپ و نشر بین الملل _ 1395 _  تهران _ چاپ اوّل .

 

 

 

 

بررسی و تحلیل وجه تصویری شعر" بر آستان بهار "  از قیصر امین پور

  چاپ شده در مجموعه مقالات  : دهمين همايش ملی مطالعات و تحقيقات نوين در حوزه علوم انسانی , مديريت و کارافرينی ايران _ برگزيده نهايی

چکیده

تصویرسازی از ارزشمندترین عناصر شعر است. و می تواند خواننده را به فضای زیبا و ناب ِ ذهنی برد. قیصر امینپور در سروده ی الهی ِ درآستان بهار, تصویر های ناب و زیبا و بیشتر, تخیّلی و نو دارد. تصویرها,عاشقانه است. و برای قالب غزل که محتوای عشق محور دارد, مناسب می باشد. بیشتر تصویرها, لایه ای می باشند. و فهمیدن آنها, نیاز به فکر کردن دارد. در تصویرسازی, عنصر اخلاق رعایت می شود. وتصویرها, یادآور ارزش های دینی و امید هستند.

کلمات کليدي: شعر قیصر امین پور , تصاویر الهی

مقدمه

زنده یاد قیصر امین پور به گواه اثرهای مشهورش ,  از شاعر های نامی ادبیّات پارسی معاصرکشور است . ایشان , به خاطر اثرهای شناخته شده اش , نویسنده و پژوهشگر ادبی توانمندی نیز هست . ایشان , در قالب غزل و به وِیژه غزل آیینی , چندین سروده ی ماندگار دارد . ایشان در یک غزل الهی , تصویرهای ناب و ماندگاری می آفریند . در زیر , به بررسی ِ تصویر هایِ این سروده ی الهی می پردازیم .

متن

خورشید خم شد تا نگاهت را ببوسد

گل غنچه شد تا قرص ماهت را ببوسد

معنی تصویرمصراع نخست :
نگاه تو , آنچنان زیباست که خورشید آسمان برای بوسیدنش , خم می شود . و به سویت می آید .
ویژگی های تصویر : 1 . عاشقانه است . 2. دارای سادگی است . 3. تخیّلی و غیر واقعی است . 4. از آرایه ادبی : تشخیص , استفاده شده است .
معنی تصویر مصراع دوم :
وقتی گل ,  صورت زیبای مانند گِرد ِ ماه تورا می بیند , به شکل غنچه در می آید , تا چهره ات را ببوسد .
ویژگی های تصویر: 1 .عاشقانه است . 2. تخیّلی و غیر واقعی می باشد . 3. از آرایه های ادبی :  مراعات النّظیر , تشبیه  و تشخیص استفاده شده است .  4. شاعر,  دقّت بالایی در تبدیل شدن گل به غنچه برای تصویر سازی ِ حالت بوسیدن , دارد .
هفت آسمان افتاد در آیینۀ آب
تا لحظه ای ردّ نگاهت را ببوسد
معنی تصویر بیت :
در یک مکان دارای آب ,  که مانند آیینه می باشد . و تصاویر را در خود نشان می دهد .
هفت آسمان برای یک لحظه بوسیدن  ِ عبور نگاه تو از کنار آن آب , به سمتش می آید . و عکسش در آن آب می افتد.
ویژگی های تصویر : 1. عاشقانه است . 2. لایه ای است و فهم آن نیاز به فکر کردن دارد . 3 . تخیّلی و غیر واقعی می باشد . 4. تصویر , بسیار نوآورانه است . و در ادبیّات منظوم پارسی , نادر است . 5 . از آرایه های ادبی : تشخیص و اغراق استفاده شده است .  
افتاده حتی سایۀ خورشید بر خاک
تا ذره ای از گرد راهت را ببوسد

معنی تصویر بیت : 
خورشید آسمان نیز , برای بوسیدن ِ کمی غبار از مکان عبور گام  هایت , از آسمان به سمت پایین می آید . و سایه ی خورشید بر آن محلّ ِ عبورمی افتد .
ویژگی های تصویر : عاشقانه است . 2. عجیب است . 3. تخیّلی و غیر واقعی می باشد . 4. لایه ای است و فهم آن نیاز به فکر کردن دارد . 5 . از آرایه های ادبی : اغراق , تشخیص , تضاد و مراعات النّظیر استفاده شده است .
شب خیمه زد بر سایه روشن های نیزار
تا تار مژگان سیاهت را ببوسد

معنی تصویر بیت :
در هنگام غروب , نی ها در نیستان , رنگ تیره و باز ,  به خود می گیرند . و به دلیل آنکه ,  نی های نیستان در زمان سیاهی شب ,  بسیار به مژه های مشکی تو شبیه می باشند , مانند خیمه ی سیاه رنگ , بعد از غروب ,  شب می آید . و  آن نی ها را فرا می گیرد . و می بوسد .
ویژگی های تصویر : 1. عاشقانه است 2. تخیّلی و غیر واقعی می باشد  3.  لایه ای است . و فهم آن نیاز به فکر کردن دارد 4. در مصراع نخست , از طبیعت بکر ِ نیزار در هنگام غروب , در تصویرسازی استفاده شده است 5. از آرایه های ادبی : تشخیص , مراعات النّظیر , تشبیه و واج آرایی استفاده شده است .  
در برکه خم شد روی عکس ماه در آب
نیلوفری، تا روی ماهت را ببوسد
معنی تصویر بیت :
آنقدر کره ی ماه ,  شبیه به چهره توست که برای بوسیدن گونه ات , گیاه نیلوفر در برکه ی آب , به سمت تصویر کره ی ماه که در آب انعکاس یافته است , خم می گردد .
ویژگی های تصویر : 1. عاشقانه است و برای غزل , که محتوای عاشقانه از ویژگی های اصلی این قالب ِ شعری می باشد , مناسب است 2. تخیّلی و غیر واقعی می باشد 3. از آرایه های ادبی : تشخیص , تشبیه و مراعات النّظیر استفاده شده است .
با سوز سینه بر لب تفتیدۀ عشق
آتش زدی تا دود آهت را ببوسد

معنی تصویر بیت : از سینه ی سوزنده ام آهی می کشم . و لبم نیز آتش گرفته است . و آن آه ِ مانند دود سیاه رنگ را که از دهانم بیرون آمده , می بوسم .
ویژگی های تصویر : 1. عاشقانه است 2. تخیّلی و غیر واقعی می باشد 3. مقداری لایه ای است . و فهمیدن آن نیاز به فکر کردن دارد 3. از آرایه های ادبی : تشبیه و مراعات النّظیر استفاده شده است .

دل آستین افشاند بر وهم دو عالم
تا آستان بارگاهت را ببوسد

" آستین افشاندن بر " : پشت پا زدن بر

معنی تصویر بیت :
قلب با پای خویشتن به رؤیاهای دو دنیا , پشت پا می زند ,  تا ای حضرت خداوند !  فقط , آستانه ی حرم تو را بوسه بزند .
ویژگی های تصویر : 1. تصویری که اندیشه ی عرفانی را به مخاطب منتقل می کند 2. تخیّلی و غیر واقعی می باشد 3. لایه ای است . و فهم آن نیاز به فکر کردن دارد 4. از آرایه های ادبی : کنایه , جناس , تشخیص و واج آرایی استفاده شده است 5. تصویر , یادآور ارزش های دینی است .

نتيجه ­گيري

قیصر امین پور در شعر توحیدی ِ" در آستان بهار " , برای خیال ِ مخاطب ,  تصویر های عاشقانه ,  بدیع و جان نوازی می آفریند . همچنین , در شعر و ادبیّات امروز ایران و جهان , تصویرسازی , جایگاه ارزشمند و والایی دارد. و خواهد داشت . پس , شاعران ایران , باید تصویر سازی های ضعیف و حتّی معمولی را کنار بگذارند . و با تصویر های  ِ شعری ناب و بدیع , در کشور و جهان , موفّقیّت بیشتری را به ارمغان آورند .

مراجع

1.  امین پور، قیصر؛ مجموعه کامل اشعار، انتشارات مروارید، تهران، 1390

نویسنده : سید محمد حسین شرافت مولا

 

از آن جنگل فقط اَلوار مانده
همه رفتند و تنها خار مانده
از آن دریاچه زیبا و شاداب
فقط یک برکه بیمار مانده
_
ابوالقاسم کریمی
6/فروردین/1402

اندیشه شاه نعمت الله ولی درباره امام علی (ع)

چاپ شده در مجموعه مقالات : ششمین کنفرانس ملی علوم انسانی و مطالعات مدیریت

چکیده :

امام علی (ع) , از بزرگ ترین و درخشان ترین اولیای خداوند است . و رحمت و بخشش ایشان برای ماسوا الله  , بی پایان است . و جانفشانی و جهادگری های علوی (ع) باعث بقا و حقانیّت دین اسلام و جان حضرت احمد (ص) شد .  و بخاطر یاری حضرت خداوند ,  شیعه ی علوی (ع) از صدر اسلام  تا روز قیامت بر دشمن های امام علی بن ابیطالب (ع)  که تفرقه افکن , پر فریب , منفعت طلب و در حقیقت دشمن اسلام هستند , پیروز است .همچنین ,  دانش های بی پایان الهی ,  اعمال عالی و دریای عرفان ِ جان امام علی (ع) , در نزد حضرت خداوند  , جایگاه منحصر به فردی دارد . و برای زندگی ِ پر از گناه ,  شهوت و اشتباه های فردی و اجتماعی , الگوی انسان کامل است . همچنین , آخرین مقام امامت یعنی امام مهدی (عج) ,  همان امام علی (ع) ِ زمانه است .  و احیاگر ولایت و عدالت علوی (ع) در جهان ِ دور از اسلام حقیقی  ِ آخرالزّمان خواهد بود . نیز ,  در روزگار معاصر , کشور ها و گروه هایی به خاطر مادّی گرایی و ... با شیعه ها در جنگ هستند .  پس ,  جامعه باید با رجوع به معارف اسلامی  و به ویژه معارف علوی (ع) و مهدوی (عج) و تبعیّت از فرموده های راه گشا و دقیق ِ ولایت فقیه آیت الله خامنه ای , ظهور حضرت مهدی (عج) را فراهم کند . و با خواست و یاری حضرت خداوند , امام مهدی (عج) به همراه حضرت عیسی (ع) ظهور خواهد کرد . و با تایید نور بی پایان الهی , جامعه ی اسلام و حتّی تمام جامعه ی بشر به سعادت در دنیا و آخرت خواهد رسید .

واژه های کلیدی

اندیشه علوی (ع) , سیره علوی (ع)

مقدمه

شاه نورالدّین نعمت الله ولی , از سادات  , شاعرهای توانا , عارف ها و از بزرگان طریقت تصوّف نعمت اللّهی در قرن هشتم و نهم هجری است .  زیارتگاه و مقبره ی ایشان در شهرستان ماهان ِ استان کرمان است . دیوان اشعار ایشان سرشار از عرفان اسلامی و به ویژه معارف مرتضوی (ع) است . در زیر , به بررسی اندیشه های ناب علوی ِ شاه نعمت الله ولی می پردازیم .

متن

ولی بود به ولایت کسی که تابع اوست

موالیانه طلب کن ولی ولای علی

تمام اولیای دین از طریق تبعیّت , تمنّا داشتن و الگو گرفتن ولایت و اندیشه ی الهی و دینی ِ کامل حضرت حیدر (ع) , به مقام ولی بودن  , نائل شده اند  .  همچنین , در زندگی باید الگوی تمام بشر ,  ولایت کامل علوی (ع) در نیّت , زبان و عمل باشد . تا به سعادت الهی برسند .

جود او مفتاح موجودات کردند آنگهی

قفل حیرت بر دهان نطق هر گویا زدند
...
با وجود خوان انعام علی مرتضی
قرص مه یک گرده و جامی محقر آفتاب

در ادامه , شاه نعمت الله ولی به هدف بخشندگی استثنایی و رحمت بی پایان قلبی و عملی ِ علوی (ع) اشاره می کند . که باعث بُهت زبان ها , گشایش و بخشش همیشگی و تعجّب بی کران  تمام ماسوا الله است . و سُفره ی رحمت  ,  کرم و بخشش قلب الهی ِ تابناک حضرت مرتضی (ع) برای تمام موجود ها دائمی است . چنانکه سیّد محمّد حسین شهریار سروده است : " به خدا که در دو عالم اثر از فنا نماند       چو علی گرفته باشد سر چشمه بقا را " 2  .  و ماه عظیم آسمان ,  چون تکّه ی گرد نان و انوار زلال خورشید ,  مانند مایع نوشیدنی در کاسه ی آن سفره ی بخشش اعظم ِ علوی (ع) است . 

مقصد و مقصود عالم اوست و ابن عم او

این ندا روز ازل در گوش هوش ما زدند

در نزد حضرت خداوند پاک , مقام دینی کامل حضرت علی (ع) به همراه پسر عموی ایشان یعنی حضرت امین (ص) تا آنجاست که هدف از آفرینش دو جهان هستند .

در ادامه , شاه نعمت الله ولی به نکته ی عمیقی اشاره می کند :
هدف ما  باید در در طول زندگی با عقلانیّت و تحقیق و هوشیاری , شناخت اندیشه و به کارگیری اعمال عالی و بی نقص ِ حضرت محمد (ص) , حضرت علیّ ِ مرتضی (ع) و اهل بیت (ع) باشد . تا به سعادت در دو جهان برسیم . که حضرت خداوند ,  این فرموده و راه را , در روز نخست آفرینش انسان ,  تعیین کرده است . و راه های شناختی دیگر , در دنیای پُر از شهوت ,  پر از قدرت طلبی ها ,  فریبنده ی نفس و فانی , خطا است

یافته حکم خلافت از خدا و مصطفا

هرچه هست از جزو و کل بنوشته در فرمان اوست

امام علی (ع) از سمت و به دستور حضرت خداوند که داناترین موجود دو جهان , و کامل ترین رسول (ص) و فرستاده ی ایشان یعنی حضرت محمد (ص) , به مقام جانشینی  , حاکمیّت و ولایت و هدایت مسلمان ها رسیده است . و دستور ها و امر های ایشان بر همه ی مسلمان ها در تمام زمینه های اصل و فرع ِ  فردی و اجتماعی در زندگی دنیوی ِ عجیب و فریبنده ی نفس و عقل ,  تنها مسیر بی خطای هدایت و راه واجب  است . تا در زندگی دنیا و آخرت به سعادت الهی برسند .

گر نگوئی که مصطفا حق است

بازو و ذوالفقار حیدر چیستجهاد های علوی (ع) باعث دفاع از جان پیامبر (ص) و  بقای دین اسلام در صدر اسلام دربرابر کافرها و مشرک های چند خداپرست و دشمن های خون ریز ِ متعصّب و جاهل دین اسلام شد . و پرتو ایثار و شجاعت و قدرت حضرت علی بن ابیطالب (ع) , دین نوپای اسلام را  پایدار و ماندگار کرد . و اثبات حقّانیت ِ اسلام و حضرت محمود (ص) و تمام مسلمان ها , مدیون جانفشانی های علوی (ع) است .

می زند خورشید تیغ قهر بر اغیار او

می فشاند بر سر یاران او زر آفتابهمچنین , شهادت طلبی , مبارزه و مجاهدت های علوی (ع)  و یار ها و پیرو های عظیم الشّأن ایشان از صدر اسلام تا قیامت کبرا  , به یاری و پشتوانه ی خورشید شمشیروار حضرت خداوند ,  بر دشمن های علوی (ع)  که همان  دشمن های الهی و اسلام واقعی و ناب هستند , غالب و پیروز است . و  خواست  حضرت خداوند متعال , انوار خورشیدی ,  بر پیرو های حضرت امیرالمؤمنین (ع) می تاباند . و می گستراند .

لعنت به دشمنان علی گر کنی رواست

میکن مگو که این سخنی بس مکرر است

در ادامه , شاه نعمت الله ولی , لعن دشمن های امام علی علیه السّلام را جایز می داند .  و مسلمان ها را به لعن دشمن های علوی (ع) فرا می خواند . و از حضرت خداوند می خواهد تا دشمن های علوی (ع) را از رحمت خویش را دور کند . که آنها , دشمن های دین اسلام و باعث تفرقه در اسلام هستند .

و بیان می کند که شخص مسلمان ,  این سخن را علیرغم مخالفت یا مزاحمت دیگری , تکرار کند .  و حتّی به تکرار سخن های ضدّ آن در طول تاریخ اسلامی , نباید توجّه کرد . و به دفاع از حقانیّت درخشان امام علی (ع) و در حقیقت , دفاع از حقانیّت تابناک شیعه باید پرداخت . و این مسئولیّت و هدف والایی در زندگی است . تا دشمن های شیعه و اسلام شکست بخورند .

حسب و هم نسب بود به کمال

عمل و علم او فراوان است

در ادامه , شاه نعمت الله ولی به اصالت خاندانی امام علی (ع) که به انبیای الهی (ع) می رسد . و به فضیلت های اکتسابی ِ کامل علوی (ع) اشاره می کند . و  تعقّل , دانش های بسیار الهی و اعمال ِ عالی و بسیار و منحصر به فرد مولای متّقیان علی علیه السّلام را خواهد سُتود . بنابراین برای رسیدن به کمال در زندگی , باید به معارف و اعمال علوی (ع) مراجعه کنیم . که حضرت حیدر (ع) , الگو و انسان کامل الهی است .

باطنا شمس و ظاهرا ماه است

نور هر دو به خلق تابان است

سیمای ظاهری حضرت علی (ع) دارای زیبایی تمام , تابان و قمر مُشَعشع است . و دل ِ عارف ِ الهی ایشان , خورشید تابان است . و ماسوا الله  و بشر از آن همه نور های جمال ظاهری , عاشق هستند . و از آن  پرتو های عرفانی , کسب معنویّت می کنند . در اینجا , نکته ی مهمّی است که : عبادت و زهد و عرفان , نباید فرد مؤمن و مسلمان را از بهداشت , غافل کند . و امام علی علیه السّلام و و ائمه ی اطهار (ع) و انبیای ادیان الهی , به سلامت و بهداشت و جمال ظاهری بر اساس احکام دینی , می پرداختند .

سرخی روی موالی سکه نام علی است

برزخ دنیا و دین چون پادشا باید زدن

قلب و اعمال بی نظیر امام علی (ع) , برتر از عرفان و اعمال دینی تمام اولیای اسلامی در تمام زمان ها است . و اعتبار و آبرو و ارزش و مقتدای تمام بزرگ ها و اولیای مسلمان و دین اسلام ناب محمدی (ص)  است . و در طول تاریخ اسلام , تمام اولیای دین ,  ولایت علوی (ع) را ستایش کرده اند . همچنین , انسان و مومن کامل الهی  و مولی الموحّدین و حاکم و امیرالمومنین علی (ع) در دنیا و همچنین در دین , راه سعادت و کمال مطلق را  , علیرغم دشواری  این دو امر در کنار یکدیگر ,   پیمود  . و الگوی سعادت در زندگی دنیا و آخرت , برای تمام مسلمان ها و بشر است .  

نور چشم محققان جهان

دیده بی غطا علی ولی

دانش های الهی و کشف های عرفانی امام علی مرتضی (ع) , بی پایان است . و تمام بشر و حتّی والاترین دانشمند ها , برای رسیدن به مجهول های دانش دنیوی و اخروی خویش باید به انوار معارف دارای کمال  ِ ولی ّ ِ حضرت خداوند یعنی امام علی (ع)  که به اذن ِ خداوند تابنده در تمام علوم , دانای کامل است و بویژه کتاب نهج البلاغه , مراجعه کنند.

مس قلب ار بری به حضرت او

کندش کیمیا علی ولی

در ادامه , شاه نعمت الله ولی به نکته ی ارزشمندی اشاره می کند :

هر فرد , برای عارف کامل شدن ,  به راهنما و راهبر عارف نیاز دارد . و رحمت و بخشش بی پایان  ولی ّ ِحضرت پروردگار یعنی وجود امام علی بن ابیطالب (ع) , دریای عظیم عرفان الهی و راهبری است که با رجوع به درگاه ایشان یا معارف عرفانی ایشان , قلب بشر و هر سالک معمولی , زر می شود .

منابع

[1] شاه نعمت الله ولی، 1389. دیوان شاه نعمت الله ولی ، انتشارات نگاه.

[2] سید محمد حسین شهریار، 1391. دیوان شهریار _غزلیات، انتشارات زرین.

  نویسنده : سید محمد حسین شرافت مولا

 

در مدح صدیقه طاهره حضرت زهرا سلام‌الله علیها(ع)

استعانت از تـو خـواهم ای خـدا!
در مـديح دخـت پـاک مصطفی

او کـه باشـد بـر محبـانش همـه
شـافـع انـدر روز محشر، فاطمـه

فاطمـه یعنـی گـل يـاس كـبـود
فاطمـه یعنـی هـمـه بـود و نبــود

فاطمـه يعنـى جـلال احمـدى
فاطمـه یعنـی عطـای سـرمدی

فاطمـه يعنـى دعـای مـستجاب
ام اب بـا معنـى ام الكتـــــاب

فاطمـه يعنـی مناجـات و نمـاز
فاطمـه یعنـی هـمـه سـوز و گداز

فاطمـه محـور بـه هـستی آمـده
عین عشق و شور و مستی آمـده

فاطمــــه آینـــــــه ی ایزدمـا
فاطمـه سـری ز اســــرار خــــدا

فاطمـه انــــــسیه‌ی حـــورا بـــود
در ســـــــاوات علـى زهــرا بـــود

فاطمـه، موسـی، مدینـه طـور او
خیــره چـشم حوریـان از نـور او

فاطمـه روح عبـــادات و دعاسـت
بـر عبـاداتش خـدا را فخرهاسـت

فاطمـه، طـوبی، بتـول، عـذرا بـود
سـر سـبحان الـذي اسـرى بـود

فاطمـه و صـفـش بـرون از درک ما
کی برد پی بـر صـفاتش ماسـوا

فاطمـه ممـدوح رحمـان أمـده
وصـف او در کـل قـرآن أمـده

اوسـت كـفـو بـی مثـال بوالحـسن
اوست مادر بر حسین و بر حسن

ـست مفتـاح جنـان انـدر کـفـش
افتخـــار اوليـا شـد مـصحفش

فاطمــه كــويش تجلــي خــــدا
روی زیبـایش بهـشـت مـصطفی

فاطمـه خيـر النـسای انـس و جـان
او ز اعمـی روی مـی سـازد نـهـان

فاطمـه يـاسـين و قـدر و هـل آتی
فاطمـه طاهـا وكـوثر انمـا

فاطمه محبوبه سرمد بود
فاطمه هم حیدر و احمد بود

لن تنال البر شعار فاطمه
بذل و بخشش افتخار فاطمه

سائلی چون بر جنابش رو نهد
جامه‌ی شام زفافش را دهد

فاطمه ای مخزن علم لدن
دست ما از دامنت کوته مکن

ای که بر بیگانگان داری عطا
پوشه چشم نما بر آشنا

مدینه منوره ۱۳۷۶

بسمه تعالی

ثبت شده در سایت : سیویلیکا _ سال 1402

درس های محتشم کاشانی برای شاعران عاشورایی  

چکیده

شاعر عاشورایی برای افزایش معرفت خود و جامعه ,  که هدف حقیقی شعرعاشورا می باشد , باید به ترویج ارزش های عاشورا بپردازد . و تنها سوگ سُرا و شهرت خواه نباشد . محتشم کاشانی ,  برای افزایش معرفت و بصیرت جامعه و تنها نماندن امام معصوم ِ زمانه ,  که برای فریب دشمن های امام حسین (ع)  و راحت طلبی , امام حسین (ع) را یاری نکردند , برای شاعرهای عاشورایی درس های : افزون بر پرداختن به سیمای امام حسین (ع) , پرداختن به سیما و سیره ی پلید دشمن های حسینی ( ع) و همچنین ,  ندامت قلبی و عملی عاشورایی جامعه و نیز ,  درس های : نقش تربیتی حضرت رسول (ص) و حضرت صدّیقه (ع) بر اندیشه ی امام حسین (ع) برای تصمیم در انجام  قیام عاشورا و نجات اسلام محمّدی ِ واقعی و ترویج سایر هدف های قیام عاشورا و ارزشمندترین هدف های اسلامی ِ عاشورا یعنی هدف های الهی را می دهد . 

واژگان كليدي: محتشم ، درس برای شاعران عاشورایی

مقدمه

شاعر بزرگ عاشورا محتشم کاشانی در سده ی دهم هجری قمری  پا به جهان نهاد .  ایشان , در ترکیب بند عاشورایی ِ  بسیار مشهور و ماندگار دوازده بندی خویش , درس های کاربردی و عقیدتی ارزشمندی را برای افزایش بصیرت و معرفت شاعر های عاشورایی که هدف بسیار ارزشمندی در تربیت و کمال شاعر عاشورایی می باشد , بیان می کند . که در ادامه می آید .

متن

باید شاعرهای عاشورایی ,  مانند محتشم کاشانی , به ترویج هر چه بیشتر ِ عزاداری بسیار عظیم شهید های تابان بی سَر کربلا و اسیر های بسیار مظلوم شام (ع)  بپردازند . زیرا , ایثار آنها برای بشریّت , بی پایان است .

در اینجا , این نکته نیز قابل بیان است :

در سال های اخیر , عزاداری امام حسین (ع) و شهید ها و اسیر های نورگستر کربلا در ایران اسلامی ,  پرشور است . امّا ,  به پرشوری بسیار دهه ها و سده های اخیر نمی باشد . پس ,  شاعر های عاشورایی روزگار ما , نباید سکوت کنند . و محتشم وار ,  سوگ بزرگ شهید ها  و اسیر های کربلا را یادآوری نمایند . و عزاداری ِ عاشورایی با عظمت تر را ترویج کنند .گویا طلوع می‌کند از مغرب آفتاب

کاشوب در تمامی ذرات عالم است
گر خوانمش قیامت دنیا بعید نیست
این رستخیز عام که نامش محرم است
...
جن و ملک بر آدمیان نوحه می‌کنند
گویا عزای اشرف اولاد آدم است
یا :
روزی که شد به نیزه سر آن بزرگوار
خورشید سربرهنه برآمد ز کوهسار
موجی به جنبش آمد و برخاست کوه کوه
ابری به بارش آمد و بگریست زار زار
گفتی تمام زلزله شد خاک مطمئن
گفتی فتاد از حرکت چرخ بی‌ قرار

یا :

بر حربگاه چون ره آن کاروان فتاد
شور و نشور واهمه را در گمان فتاد
هم بانگ نوحه غلغله در شش جهت فکند
هم گریه بر ملایک هفت آسمان فتاد

شاعر های عاشورایی ,  مانند محتشم کاشانی , باید  سیرت دشمن های حضرت حسین (ع) و شهید ها و اسیر های تابنده ی کربلا (ع) را با ژرف نگری نشان بدهند .  تا بصیرت خواننده و جامعه را بالا ببرند .
که در میان اشعار عاشورایی ادبیّات پارسی , حجم کمتر ِ متن سروده ,  به تحلیل سیرت و اندیشه ی دشمن های امام حسین  (ع) می پردازد . و حتّی , در معاصر و نیز در روزگار ما , باید از این غفلت , کاسته شود .

آه از دمی که لشکر اعدا نکرد شرم
کردند رو به خیمه سلطان کربلا
..
پس بر سنان کنند سری را که جبرئیل
شوید غبار گیسویش از آب سلسبیل

برای نمونه , در ترکیب بند عاشورایی محتشم کاشانی از میان دشمن های امام حسین (ع) , نام ِ  ابن زیاد ملعون  , نیز آورده شده است .
او با حیله ی فراوان , مردم کوفه را از بیعت و همراهی با حضرت مسلم بن عقیل (ع) , باز داشت .
امّا در بیشتر سروده های عاشورایی ادبیّات پارسی به نام ابن زیاد ملعون و بیان سیرت و اندیشه ی او اقدام نمی شود .

آری , پرداختن به سیرت و اندیشه ی دشمن های امام حسین (ع) ,  به اندازه ی پرداختن به ویژگی های یارهای درخشان امام حسین (ع) ,  برای اندیشه ی فرد ها و جامعه ی اسلام و حتّی بشریّت , ارزشمند است .

ای زاده زیاد نکرده‌ست هیچ ‌گه
نمرود این عمل که تو شداد کرده‌ای
کام یزید داده‌ای از کشتن حسین
بنگر که را به قتل که دلشاد کرده‌ای

خورشید آسمان و زمین نور مشرقین
پرورده ی کنار رسول خدا حسین

شاعر های عاشورایی , در شعر خویشتن باید به نقش مهمّ تربیتی امام حسین (ع) به وسیله ی پیامبر گرامی اسلام (ص) ,  که قیام حضرت سیّدالشّهدا (ع) , از تربیت اصیل امام حسین (ع) به وسیله ی حضرت پیامبر اسلام (ص) , ریشه گرفت ,  اشاره نمایند . و بپردازند . امّا , در شعر عاشورایی و به ویژه شعر عاشورایی معاصر ,  به این امر ارزشمند , کم توجّه می شود .

محتشم کاشانی ,  ندامت عاشورایی را بسیار بزرگ می داند . آری , تنها ماندن امام حسین (ع) و یار های شهیدش (ع) در دشت کربلا ,  برای عهد شکنی و حتی راحت طلبی و  بی تفاوتی ِ امّت اسلام بود .

کاش آن زمان ز آه جهان سوز اهلبیت
یک شعله برق خرمن گردون دون شدی

کاش آن زمان که این حرکت کرد آسمان
سیماب‌وار گوی زمین بی‌سکون شدی

کاش آن زمان که پیکر او شد درون خاک
جان جهانیان همه از تن برون شدی

کاش آن زمان که کشتی آل نبی شکست
عالم تمام غرقه ی دریای خون شدی

شاعر های عاشورایی , باید مانند محتشم کاشانی , ندامت عاشورایی را در شعر های خویش به صورت تحلیلی , به کار ببرند . و موجب بیداری خواننده ها و جامعه شوند .  و نگذارند که مسلمان ها , دوباره بی تفاوت و دنیا پرست و راحت طلب و عهدشکن با امام عصر ِخویش گردند .
یک نمونه ی موفّق در این مورد : مثنوی عاشورایی معلّم دامغانی با مصراع ابتدایی ِ " روزی که در جام شفق مل کر خورشید " است . که به نحو والایی ,  ندامت عاشورایی را بیان می کند . و گوشزد می نماید .

هست از ملال گرچه بری ذات ذوالجلال
او در دلست و هیچ دلی نیست بی‌ملال

شاعر های عاشورایی ,  باید هدف های الهی ِ امام حسین (ع) و شهید های کربلا را نیز در شعر بیاورند  .  که در سروده های عاشورایی ِ ادبیّات پارسی , مورد های کمی به صورت درخشان به این امر , پرداخته اند . از جمله ی این موارد ناب , مثنوی روضه الاسرار , سروده ی سروش اصفهانی است .
آری , مهم ترین هدف امام حسین (ع) از قیام عاشورا , نخست , جنبه ی الهی است . و سپس , جامعه ی مسلمان ها و بشریّت است . زیرا , تنها آفریننده ی هستی و تنها خواست بی چون و چرای دو جهان و تنها منبع قدرت کائنات و تنها منبع نور ِ هستی , سرشت الهی است .

 آری , محتشم کاشانی در بیت بالا ,  هدف عارفانه ی امام حسین (ع) از شهادت خویشتن را ,  کسب رضایت الهی و فتح دل ها بیان می کند .
و شاعر های عاشورایی , باید هدف های تابناک الهی ِ دیگر را نیز در سروده هایشان , کشف کنند .

چون روی در بقیع به زهرا خطاب کرد
وحش زمین و مرغ هوا را کباب کرد
...

آن تن که بود پرورشش در کنار تو
غلتان به خاک معرکه کربلا ببین

محتشم کاشانی در سروده ی عاشورایی ماندگار خویش , علاوه بر فضای مرثیه , نکته های سرشار از حکمتی  را نیز ,  برای بالا بردن معرفت خواننده ها ,  اعمّ از جامعه و حتّی شاعر های عاشورایی نیز بیان می کند .

 ایشان , در سروده ی عاشورایی اش ,  به پرورش امام حسین (ع) به وسیله ی معارف ناب وحیانی و نبوی (ص) ِ وجود مادر بزرگوار ایشان یعنی حضرت صدیقه (ع) اشاره می کند . و شاعر های عاشورایی را به ترویج این موضوع ارزشمند در سروده های عاشورِایی خویش ,  یاد آوری می کند . زیرا , حضرت فاطمه (س) که بنابر یک حدیث نبوی (ص): " فاطمه پاره تن من است، هر که او را اذیت کند مرا اذیت کرده و هر آنچه او را خشنود سازد مرا خشنود ساخته است. " [2],  در زمان زندگی اش , بنابر تاریخ شیعه ,  جانشینی و امامت امّت اسلام را ,  در وجود امام علی (ع) و امام حسن مجتبی (ع) و امام حسین (ع) می دانست . و روشنگری می نمود . و در حقیقت ,  قیام عاشورا , میراث فاطمی (ع) و پیروی از اندیشه های حضرت فاطمه (س) بود .  در شعر های  عاشورایی ادبیّات پارسی و حتّی در شعر عاشورایی معاصر و روزگار ما ,  به این مسئله ,  کمتر پرداخته شده است . و شاعر های عاشورایی ,  باید به این مسئله ی ارزشمند ,  بیشتر بپردازند . و تحلیل کنند .

بحث و نتيجه‌گيري

محتشم کاشانی ,  درس های عاشورایی ارزشمندی را برای استفاده ی شاعر ها برای افزایش معرفت و بصیرت  در شعر خویش و جامعه , که هدف حقیقی شعر عاشوراست ,  بیان می کند . در روزگار ما , امام مهدی (عج) جانشین و امام حسین (ع) ِ زمانه است . و شاعر های عاشورایی در شعر خویش ,  وظیفه دارند ,  با بالا بردن معرفت عاشورایی و ترویج سیره ی امام حسین (ع) در جامعه ی ایران و اسلام و جهان , افراد را برای یاری ِ امام عصر (عج) , آگاه و تربیت نمایند . تا جامعه ,  از تنها ماندن امام حسین (ع) و شهید های نینوا که برای فریب دشمن های امام حسین(ع) و راحت طلبی و ترس  , به یاری امام حسین (ع) نپرداختند , عبرت گیرند . و با یاری و وعده ی خداوند تابان در قرآن مجید , و یاری عملی افراد ,  ظهور مهدی (عج) و سعادت الهی برای بشریّت در دو جهان رخ دهد .

منابع

محتشم کاشانی، کمال الدین علی، 1389، دیوان اشعار، چاپ پنجم، تهران، انتشارات نگاه

مجلسی، محمدباقر، 1372، بحارالانوار، چاپ اول، تبریز، انتشارات جاویدان

نویسنده : سید محمد حسین شرافت مولا

 

من محیط زیست هستم که با تمام وجودم عشق می‌ورزیدم به گل‌ها ،درختان ،پرندگان وَ حیوانات، که با هم زندگی می‌کردند ، عشق می ورزیدم به آب ،هوا ، خاک ، نور وَ صدا که با هم هماهنگی می‌کردند ، عشق می ورزیدم به انسان‌ها از کودک ، پیر ، جوان که ازقلبم نعمت می‌گرفتند وَ به من احترام می‌گذاشتند…

اما این عشق چقدر کوتاه بود وَ با گذشت زمان تغییر کرد آن هم با  بی‌رحمی ، خشونت ، آزار وَ اذیت وَ این تغییر باعث شد من نابود شوم گل‌ها ، درختان ، پرندگان وَ حیوانات ، کشته شدند آب ، هوا ، خاک ، نور وَ صدا  آلوده شدند وَ انسان‌ها آری انسان ها ، از کودک ، پیر ، جوان  به من ظلم کردند به من ستم کردند…

حالا من محیط زیستی هستم که با تمام وجودم نفرت دارم  از خودم که نتوانستم دربرابر تخریب ها آلودگی ها و انقراض ها مقاومت کنم نفرت دارم از گل‌ها ، درختان ، پرندگان و حیوانات ، که دیگر نمی‌بینمشان نفرت دارم از آب ، هوا ،خاک ،نور وَ صدا که دیگرنمیتوانم  به پاکی آنها  فکر کنم وَ نفرت دارم ازتمام انسان‌ها چه کودک چه پیر چه جوان که به من رحم نکردند و با بی عدالتی ، با من ، رفتار کردند…

ای کاش،ای کاش من محیط زیست نبودم ، تا با تمام وجودم ، رنج نمی‌بردم

_

ابوالقاسم کریمی
ورامین
16/مهر/1402

 

 

بسم الله النور

 

 

تقدیم به پیشگاه مقدس حضرت امام رضا (ع)

 

 

گریه های فروزان تو را می شناسند
قلب های پشیمان تو را می شناسند

پرسش زندگی را تو آبی , سحابی
میغ های بهاران تو را می شناسند

یاد تو فرصت سوزش است و شهادت
زین جهت نینواسان تو را می شناسند

پرتو را , تا ز عاشورا می فِشانی
نینوای درخشان ! تو را می شناسند

در نشابور , تا هوری از" لا " شکفتی
ای که انوار رویان تو را می شناسند

عشق توحید , مبسوط از ساحت توست
ای که آفاق سبحان تو را می شناسند

هر چه سوز از دَم ِ سم ّ , جوشیده داری
عاشورای خوبان ! تو را می شناسند

اینک ای نور , درد غریبی تمام گشت
چون تمام غریبان تو را می شناسند

کاش بستان , شموس رضا (ع) دیده بودم
نوحه های خراسان تو را می شناسند

 

 

متخلص به :

بستان

 

 

چرا هیچی جز نگاهت موندنی نشد با تکرار

چرا از هوای ابری یادگاری مونده رگبار

چرا این خاطره ی خیس ، ساکت و صامت و دوره

لحظه های خوب و زنده اش کمه اما غرق نوره

مثه یک جمله درده که براش نقطه نذاشتن

تهِ تکرارِ دوباره ش گره ی بسته ی کوره

 

می خوام از این همه کابوس  بپرم  رو به حقیقت

ببینم چیزی هنوز هست که با قلبم جفت و جوره ؟

دوستی و راه امیدی  برا فرداهاش نوشتس؟

که  قرار سر سری نیست از رو عشقه نه با زوره !

لگد بزن  لگد بزن به زیر بخت بد بزن

رها از این سیاهیا   به کینه و حسد بزن

بخون بخون که بشنوم کنارمی و  زنده ای

برای مرگ گریه ها   تو یک نقاب خنده ای

منم منم  که بی کسی اسارتی است به گردنم

تویی که می زنی به شب  تابش  ماه شو بر تنم

دیدنی ام خواستنی ام اگرچه که شکسته ام

با همه اوج درد و غم راهو به ضجه بسته ام

لگد بزن  لگد بزن به زیر بخت بد بزن

رها از این سیاهیا   به کینه و حسد بزن

 

بسمه تعالی

 

 

 

 

نمایه شده در وبسایت : سیویلیکا _ سال 1400

 

 

 

 

 

 

اندیشه محتشم کاشانی درباره امام علی (ع)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

چکیده

 

امام علی ّ بن ابیطالب (ع) به خاطر نیّت ها و کردار خویش ,  شخصیّت تابنده و دریای معارف صدر اسلام و انسان کامل الهی است . و جانفشانی ها و جهاد های علوی (ع) , دین اسلام را از دشمن های پرنیرنگ و خونریز نجات داد . همچنین , باید عدالت کامل ایشان , برای ماسوا , الگوی تمام زمان ها و مکان ها باشد . مولی الموحّدین امام علی (ع) , همواره خود را بنده ی خداوند درخشان می دانست . و با وجود داشتن مقام بسیار نزد پیامبر اسلام (ص) ,  به خاطر تزکیه ی نفس و قلب پاک , هیچگاه ادّعای خدایی و برتری نکرد .  و سالک عرفانی ,  بدون عشق و عرفان علوی (ع)  که مظهر انسان کامل است , به عرفان الهی نمی رسد . و قلب ایثارگر و  بی ریا و  تزکیه کننده ی حضرت علی (ع) , رازهای عرفان الهی را که ماسوا از شناخت آن ناتاوان است , می داند . و خداوند تابان را با شناخت اندیشه , گفتار و کردار انسان کامل یعنی حضرت علی (ع) , می توان بهتر و دقیق تر شناخت . امّا در عشق به مولای متّقیان علی علیه السّلام , نباید افراط کرد . و ایشان را خدا پنداشت . که موجب خشم تنها معبود دو جهان یعنی حضرت خداوند و جهنّمی شدن فرد ِ افراط گر می گردد . و به خواست خداوند درخشان و به خاطر وجود بسیار بخشنده ی علوی (ع) ,  حرم پاک حضرت حیدر (ع) , جای شفاعت بیمارها و حفاظت کننده ی شهر نجف و تمام اسلام است .  و باید به زیارت آن شتافت . و دریای بخشش وجودی ِ امام علی ّ مرتضی علیه السّلام , برای ماسوا , بی پایان است . و باید در زندگی , نیتّ , گفتار و کردار انسان کامل یعنی حضرت علی (ع) را الگو بگیریم . تا به سعادت الهی در دو جهان برسیم .

 

کلمات کليدي: محتشم کاشانی , اندیشه علوی

 

 

مقّدمه

شمس الشّعرا کمال الدّین علی محتشم کاشانی از مرثیه سُرا های ماندگار عاشورا و از شاعر های توانا و چیره دست آیینی و علوی است . محتشم ,  در سده ی دهم هجری قمری در شهر کاشان , پا به جهان گذاشت . دوران زندگی ایشان ,  با حکومت شیعی شاه طهماسب (ره) , همزمان بود . محتشم کاشانی , در دیوان اشعار خویش , در یک ترکیب بند ارزشمند و چند قصیده ی باشکوه , به مدح و منقبت حضرت اسدالله علی بن ابیطالب (ع) می پردازد . در زیر ,  به بررسی اندیشه ی والای علوی ِ محتشم کاشانی می پردازیم . 

 

 

متن

 

 

گر نبودی صیقل شمشیر برق آیین وی
می گرفت آیینه ی اسلام را زنگ ظلام

در صدر اسلام ,  شمشیر برّاق ِ ذوالفقار و جانفشانی ها و جهاد های درخشنده ی علوی (ع) از نوجوانی تا پایان زندگی ,  موجب شد که دشمن های سرسخت خداوند درخشان و اسلام , که خونریز و پرنیرنگ بودند , مذهب آیینه وار و آسیب پذیر به وسیله ی جامعه و همچنین  نوپای اسلام را تیره و زنگ زده نسازند . و از بین نبرند . بر ما نیز واجب است که مانند امام علی (ع) ,  با زبان و عمل از دین اسلام و شیعه در برابر مخالف ها , حفاظت کنیم .

 

وی به هر شام از سجود محرمان نه فلک
هست قصر احترامت ثانی بیت الحرام

گنبد  طلایی ِ آستان ِ پاک تنها زاده ی کعبه ی معظّمه , در شهر مقدّس نجف , پس از مسجد اطهر ِ بیت الله الحرام در مکّه ی معظّمعه , پاک ترین و مورد احترام ترین مکان و حرم در جهان است . و هر لحظه , اولیا و فرشته های الهی ِ آسمان های نه گانه ,  به زیارت حرم پاک درخشانده ترین بنده و برترین ولیّ الهی و برترین موجود ها غیر از پاک ترین وجود یعنی حضرت خداوند ,  یعنی  حضرت علی علیه السّلام  می پردازند .

بس که دست انتقام از قوت عدلت قویست
لاله رنگ از خون شاهین است چنگال حمام

 

 

 

 

حضرت علی (ع) بر اساس واقعه های زندگی ایشان مانند : تقسیم عادلانه ی بیت المال حتّی برای برادر نابینای خود یعنی عقیل (ره) یا قصاص عادلانه ی قاتل خویش و ... ,  نماد کامل و شدّت ِ عدالت و انصاف ومانند واقعه ی : غارت استان انبار عراق به وسیله ی اشرار سپاه معاویه و ... , مظهر و نماد کامل "  انتقام از ظالم " بود . و تصمیم عدل ایشان بر اساس بیت بالا ,  آینگونه است که : کبوتر را از مظلومیّت و شکار شدن , نجات می دهند . و شاهین به وسیله ی چنگ کبوتر ,  مانند لاله ی سرخ  , خون آلود  و کشته می شود .

محیط مرکز دل کانچه در خیال هنوز
نداده دست بهم هست پیش او ملهم

شهید محراب ِ عبادت الهی یعنی امام علی (ع) , بزرگ ترین عارف ِ هستی بعد از حضرت خداوند هستند . و راز های نامکشوف و الهام های عرفانی  فوق تصوّر ِ غیبی و قلبی که به عمق مرکز قلب و رؤیا و باطن هیچ انسان و حتی موجود دیگری غیر از حضرت خداوند ,  نرسیده است , به خواست خداوند درخشان , به خاطر رحمت بی کران و ایثار بی پایان علوی (ع) به  قلب حضرت علی (ع) , الهام می گردد و راه می یابد  .

 

و ما باید در زندگی ,  با شناخت زندگانی ِ عرفانی دریای بی پایان عرفان یعنی امام علی (ع) , در حدّ توان , به شناخت عرفان و سعادت الهی  برسیم  . و در میان تمام شاخه های عرفان , عرفان علوی (ع) به خاطر رحمت و ایثار بی پایان قلبی و عملی  ِ امام علی ّ ِ مرتضی (ع)  , شاهراه رسیدن به رازها و پرتو های عرفان الهی است .

به بحر گر فتد اوراق مدح و منقبتش
ز حفظ خالق یم تا ابد نگیرد نم

 

حضرت خداوند , علاقه ی ویژه ای به بنده ی عاشق ِ کامل خویش یعنی امام علی علیه السّلام دارد . به طوریکه برای ستایشگران حضرت اسدالله علی (ع) , ارزش والایی قرار می دهد . و اگر ستایش ها و منقبت ها و سروده های درباره ی امام علی (ع) ,  بر کاغذ نوشته شود . و به دریا بیفتد . آن زمان , حضرت خداوند که آفریننده ی دریا هاست , برای همیشه از تر شدن آن برگ ,  جلوگیری می نماید .

 پس برای رضایت حضرت حق , قلب و کردار امام علی ّ بن ابیطالب (ع) را ستایش کنیم
.

 

او خدا نیست ولی در رخ او وجه الله
می توان یافت چو خطهای خفی از عینک

در ادامه , محتشم کاشانی به نکته ی ارزشمندی می پردازد :
امام موحّدین علی علیه السّلام , نمونه ی بنده و انسان کامل و دارای ولایت و پرتو الهی است . اما برخی از افراد ,  دارای زیاده روی و افراط در حبّ به ایشان می شوند . و حضرت مولی الموحّدین علی (ع) را خدا می دانند . که این غلط است .
و باید دانست که میان حُبّ ِ به ولیّ  ِ خداوند درخشنده و افراط گرایی در عشق به ولیّ و پرستش او  و جهنّمی شدن  , فاصله ی کمی وجود دارد .  و باید همیشه در نیّت , زبان و اعمال , مراقبت کنیم . تا گرفتار خشم تنها معبود دو جهان یعنی حضرت خداوند نشویم .

 

 

 

پس در زندگی برای سعادت الهی ,  قلب تابنده و کردار درخشنده ی راهنما و  جانشین رسول و فرستاده ی حضرت خداوند تابناک یعنی حضرت علی ّ مرتضی (ع) را باید شناخت . که موجب شناخت صفت ها و وجود و پرتو بی کران دو جهان ,  یعنی حضرت خداوند می باشد . همچون شیشه ی عینک که موجب بهتر دیدن خط های باریک تر می گردد . و بینایی را بهتر و کامل تر می کند .

رتبه ی ذات ترا شعله ی انوار ظهور
تا به حدیست که بی مدرکه گردد مدرک

پرتوهای قلب حضرت علی ّ بن ابیطالب (ع) , آنچنان زیاد گشته است که در زبان و کردار ِ بسیار نیکوی ایشان به وضوح و آشکار ,  قابل تشخیص برای تمام عقل ها چه کم و چه زیاد , خواهد بود . و جایگاه سرشت ِ پاک  ایشان را برای همه , نمایان می سازد .

از ازل تا به ابد بهره چه باید ز سلوک
سالکی را که ره حب تو نبود مسلک

 

 

تمام افراد از ابتدای آفرینش تا ابد , تنها باید از طریق عشق و عرفان علوی (ع) که در نیّت و کردار , نماد انسان و عارف کامل الهی بودند , به عرفان و سلوک برسند .
و این ,  تنها راه عرفان حقیقی است . و راه های دیگر , ناقص خواهد ماند .

کاسه چوبین گدایی هر که پیشت داشته
از کف دریای خاصت کشتی زر یافته

اعمال امام علی بن ابیطالب (ع) , نماد بخشش و دریای رحمت و بخشش بی پایان الهی است . و حتّی بیشتر از خواسته و نیاز ِ حاجتمند ها و مسکین ها و حتّی ماسوا , به ایشان می بخشد .
آری : " برو ای گدای مسکین در خانه علی زن           که نگین پادشاهی دهد از کرم گدا را " 2  .
که بیت بالا به داستان بخشش نگین حضرت علی ّ ِ مرتضی (ع) به فرد مسکین در هنگام نماز اشاره دارد . 3

 و بر اساس  بیت بالا از محتشم کاشانی  , اگر مسکینی با یک ظرف کوچک به گدایی حضرت (ع) برود , امام علی ّ ِ مرتضی (ع) , یک کشتی طلا به او می دهد .  و این از ویژگی های منحصر به فرد ِ مولی الموحّدین امام علی (ع) در میان اولیای الهی (ع) است . و حضرت خداوند , به خاطر همین رحمت بی کران علوی (ع) , برای ایشان جایگاه ویژه ای در میان ماسوا قرار داده است . و حضرت حیدر (ع)  در کعبه ی معظّمه , به دنیا آمد .

 

داد از فرعون دعوای الوهیت نشان
جز تو هر کس شد مکین اندر مکان مصطفی

 

 

 

حضرت علی (ع) به خاطر تزکیه ی بسیار نفس و قلب درخشنده ی بی ریا ,  هیچگاه ادّعای خدایی نکرد . و نخواهد کرد . حتّی اگر بالاترین جایگاه های هستی را به دست آورد . و به گفته ی محتشم کاشانی , هر کس غیر از امام علی (ع) که به آن جایگاه والای نزدیک ِ حضرت محمد (ص)  می رسید . همچون فرعون ,  ادّعای خدایی می کرد .

در اینجا محتشم کاشانی به نکته ی ارزشمندی می پردازد
:
باید در زمان رسیدن به  جایگاه های بالاتر دنیایی و دینی , مغرور نشویم . و در هر لحظه از زندگی ,  باید , بندگی خود را در پیشگاه تنها معبود و صاحب دو جهان یعنی حضرت خداوند , در نیّت , زبان و کردار فراموش نکنیم . تا در نهایت , به سعادت الهی برسیم . 

گشته تسبیح ملک آهسته هرگه در نماز
بوده رازی با خدایت یا امیرالمؤمنین

حضرت علی (ع) به خاطر قلب تابنده و عرفانی ,  در عبادت ها و در خواندن نماز , عارفانه تنها به نور وجود حضرت خداوند , توجّه داشت . و اسرار خاصّی با حضرت یزدان داشت .

آری , فرشته ها نیز در عرش در زمان نماز خواندن امام موحّدین علی (ع) , تسبیح و نیایش می کردند .  و نظاره گر آن لحظه های تابناک بودند . آن فرشته ها به ویژه در لحظه هایی که امام عارفان علی ّ بن ابیطالب (ع) , نیایش ها و راز های عارفانه با حضرت معبود الله می کرد . آنچنان تاثیر می گرفتند ,  که بی اختیار , آهسته تر تسبیح الهی را می گفتند .

 

ما نیز ,  در عبادت و نماز باید از حضرت پیشوای مؤمنین یعنی علی ّ ِ مرتضی (ع) الگو بگیریم . و تمام وجودمان , عارفانه متوجّه ِ حضور و پرتو حضرت نورالانوار الله باشد . و از افکار دیگر پرهیز کنیم . زیرا هدف از خواندن نماز , تنها به زبان آوردن واژه ها و تعظیم کردن ظاهری نیست . و قلب ما نیز ,  باید عاشق و فروتن و نیایش گر و متوجّه ِ حضور زیباترین و  تنها معبود هستی یعنی خداوند درخشنده باشد . 

پیکرت گنج نجف نورت در گردون صدف
مرغ روحت از شرف عنقای قاف احترام

 

آری , جسم تابناک ولی ّ خداوند متعال یعنی حضرت علی علیه السّلام که در حرم مطهّر در شهر نجف , مدفون است ,  واسطه ی رحمت الهی و موجب شفاعت بیمار ها و حفظ شیعیان و مسلمان ها و مؤمن ها و مردم شهر نجف است . و مانند گنج ارزشمند شهر نجف و شبیه گوهری در صدف آسمان شهر نجف , می تابد .

و روح عرفانی و ایثارگر و جانفشان ِ مولی الموحّدین امام علی علیه السّلام , سیمرغ قاف عرفان الهی و شرافت انسانی است . و مورد احترام جاودان و بسیار به وسیله ی شیعه ها و مومن ها و تمام کائنات می باشد . پس  در زندگی ,  باید با عشق ورزیدن به انسان کامل ِ توحیدی یعنی امام علی (ع)  و الگو کردن گفتار و کردار عرفانی ِ علوی (ع) , در زندگی به سمت کمال دینی و عرفانی و الهی برویم .

 

گر گشایی از شفاعت بر گنه کاران دری
بندد از رحمت خدا درهای دوزخ را تمام

قلب درخشان امام علی ّ بن ابیطالب (ع) بر اساس زندگی سرشار از ایثار و رحمت ایشان ,  آنچنان مهربان و بخشنده و ایثارگر است که بنابر بیت بالا , اگر حضرت خداوند ,   اذن دهند , حضرت علی (ع) تمام گناهکار ها را در روز قیامت , شفاعت خواهد کرد . و خواهد بخشید . و از جهنّم به دَر ِ بهشت ,  وارد خواهد کرد . و حضرت یزدان ,  کُلّ ِ درهای دوزخ را خواهد بست .
و در میان اولیای الهی , امیرالمؤمنین امام علی علیه السّلام  , نماد کامل رحمت الهی است . و باید در هنگام توبه و نیاز به ایشان توسّل جست . و واسطه ی الهی قرار داد

.

 

 

 

نتيجه­گيري

 

ما باید در زندگی ,  با الگو گرفتن ویژگی های انسان کامل که همان اندیشه و کردار امام علی (ع) است , سوی کمال الهی برویم . همچنین در روزگار ما , امام عصر مهدی موعود (عج) , همان امام علی (ع) ِ زمانه است .  و ما  باید در جامعه ی ایران و جامعه ی جهان ,  با دینداری عملی ,  امر به معروف و نهی از منکر و ظلم ستیزی و عدالت علوی (ع) ,  ظهور امام زمان مهدی موعود (عج)  به همراه حضرت عیسی (ع) را آماده کنیم . و با یاری حضرت خداوند و با ظهور حضرت مهدی (عج) و هدایت گری و برپایی  ِ دین کامل الهی به وسیله ی ایشان و با شجاعت و اطاعت یاران مهدوی (عج)  ,  شیعیان , مسلمان ها  و مؤمن ها و حتّی تمام بشر در دو جهان به سعادت الهی خواهد رسید .

 

 

 

 

مراجع

 

 

1 محتشم کاشانی، کمال الدین علی , دیوان اشعار، چاپ پنجم , تهران ,  انتشارات نگاه , 1389

2 شهریار , سید محمد حسین ,  غزلیات , جلد یکم ,  چاپ چهل و دوم , تهران ,  انتشارات زرین ,  1391

3  حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله , شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۰۹-۲۳۹

 

 

 

 

نویسنده : سید محمد حسین شرافت مولا

 

 

 

 

                                                         بسمه تعالی

چاپ شده در روزنامه خبر جنوب _ سال 1401

و

نمایه شده در وبسایت : سیویلیکا _ سال 1401

 

                                         اندیشه توحیدی محتشم کاشانی

 

 

 

             

چکیده

 

سرشت خداوند, آفریننده ی بی نیاز, زنده ی جاودان, برترین, عارف ترین و داناترین وجود هستی است. محتشم, عرفان و دانش جزئی ِ افراد ِ آفریده را قطره ای از منبع بی پایان عرفان و دانش الهی می داند. نیز , ذات خداوند, از مادّه نیست و اگر در جهان مادّه , به جستجوی معمّای چیستی وجود خداوند باشیم, به حقیقت نمی رسیم. و باید از طریق وحی فرستاده ی الهی, خداوند را شناخت. و همواره فرد باید,  خشنودی و خواست الهی را در نیّت, گفتار و کردار, الگو کند. تا در حیات دو جهان به سعادت الهی رسد.

 

کلمات کليدي: محتشم کاشانی , اندیشه الهی

 

مقدمه

شمس الشّعرا کمال الدّین علی محتشم کاشانی , قلّه ی شکوهمند مرثیه سُرا های عاشورایی در ادبیات پارسی است . ایشان ,  در قرن دهم هجری قمری در شهر کاشان پا به جهان گذاشت . ایشان  , در چند قصیده ی با شکوه و استوار ,  به ستایش و نیایش و حکمت ناب حضرت خداوند درخشان می پردازد . در زیر , اندیشه ی استاد فرزانه محتشم کاشانی را در اشعار الهی ایشان , بررسی می کنیم

متن

 

گشود شب در صندوق آبنوس از صبح
وز آن نمود زری سکه اش به نام خدا
...
چه سکه است بر این زر که نیستش کاری
به کار خانه ی تغییر تا به روز جزا

 

سرشت ِ وجود حضرت خداوند ,  تنها آفریننده و مالک و والاترین موجود دو جهان است . و بدون تغییر تا روز قیامت , به خاطر توانایی بی پایان و خواست مطلق و بی چون و چرای ذات الهی ,  تنها به اسم و به افتخار خداوند درخشان ,  پس از زمان شب سیاه رنگ , زمان صبح سپید و طلوع خورشید زرّین , مانند سکّه ی زرد رنگی که از صندوق سیاه رنگ بیرون آورده می شود ,  رخ می دهد .
پس ,  ما بنده های خداوند درخشنده ,  که جزئی از آفرینش بی کران حضرت خداوند هستیم ,  باید در زندگی ,  خواست بی چون و چرا و مطلق خداوند را به خواسته های خویش در زندگی , ترجیح دهیم . و عمل کنیم . تا در دو جهان به سعادت الهی برسیم .

کشنده ی طبقات نه آسمان بر هم
به هر یک از جهتی سیر مختلف فرما

آفرینش حضرت خداوند که تنها صاحب دانش بی کران و صاحب اسرار بی پایان تمام علوم است  , عالمانه ی بی پایان  و بسیار پیچیده و عجیب است . و آسمان های نه گانه , طوری آفریده شده است که  , روی هم قرار دارند . و هر کدام  , سیر و حرکت در جهت های گوناگون می کنند .  امّا به خاطر دانش و  توانایی بی پایان و خواست مطلق وجودی حضرت خداوند  , اشکال و خطایی در وجود و عمل آنها پیش نمی آید .

در اینجا , این نکته ارزشمند نیز بیان می گردد :

پس, دانش های گوناگون را بیاموزیم . امّا به علم خویش مغرور نشویم . زیرا , دانش ما هر اندازه  هم که باشد در برابر دریاهای بی پایان دانش خداوند والا , قطره  است .  و باید به درگاه حضرت خداوند , توسّل جُست . و دانش بیشتر را درخواست کرد

به امتزاج عناصر ز عالی و سافل
وجود بخش خلایق ز اسفل و اعلا

حضرت خداوند  بر طبق آفرینش , با ترکیب عنصر های گوناگون و بسیار , که این مادّه ها ,  گاه دارای کیفیّت پست و گاه دارای کیفیّت والا هستند , موجود های گوناگون هستی را از پست ترین تا عالی ترین موجود ها می سازد . و آفرینش حضرت خداوند ,  به خاطر دانش بی کران حضرت یزدان و مالکیّت و دانایی ِ کامل الهی بر راز های بی پایان هستی ,  شگفت انگیز بی کران و عالمانه ی بی پایان است .

درون مهد زمین صدهزار طفل نبات
بجنبشند به جنبش دهنده راه نما

در ادامه , محتشم کاشانی به حکمت الهی و قانون علّیت , اشاره می کند :

هر جنبشی در جهان هستی , دلیل بر نیروی به  وجود آورنده ای دارد . و عقل سالم را به سوی آن ,  متوجّه می سازد .
پس برای نمونه :  صد هزار گیاه های تازه روئیده ای که درآغوش خاک  , در حال رشد و جنبش هستند , نیروی خداوند والا ,  نیروی آن جنبش را به وجود می آورد .

در آسمان و زمین کردگار را مطلب
که بی نیاز نباشد نیازمند بجا

حضرت خداوند ,  بی نیاز ترین وجود هستی است . و اصل وجودی ایشان , مانند : جسم ِ مادّه , جامد , مایع یا گاز نیست . و بنابراین ,  در مکان و حتّی در زمان نمی گنجد . و محصور و محدود نیست . 

پس ,  اگر در جهان ِ مکانی ِ مادّه , چه در کره ی زمین  و چه در آسمان و کهکشان ها  , به دنبال معمّای چیستی وجود حضرت خداوند باشیم

به حقیقت نمی رسیم .
و باید ,  با رجوع به وحی فرستاده شده ی خداوند درخشان به رسول های الهی (ع) ,  حضرت خداوند را شناخت . تا به خواست آفریننده و تواناترین و تنها اراده ی هستی به سعادت الهی در دو جهان رسید .

به ورطه ای که شوی ناامید از همه کس
ببین به کیست امیدت بدان که اوست خدا

اگر فرد ,   در شرایط  گرفتاری و بحرانی و نا امیدی کامل از دنیا و مردم قرار بگیرد . ناگهان و به صورت غیر ارادی ,  تنها به حضرت خداوند ,  امید و ایمان قلبی کامل  پیدا می کند . و در آن لحظه ,  عظمت و اهمیّت بی پایان تواناترین و تنها صاحب کائنات و منبع نور دو جهان را در عمل و بسیار ملموس , به صورت کامل , می یابد .  

دهد به شامه آگاهیی که گم نشود
نسیم غنچه و گل بی تفاوتی ز صبا

 

آفرینش حضرت خداوند که سرشت وجود ایشان , دارای دانایی بی پایان می باشد  , بسیار دقیق و عالمانه است . به گونه ای که آفرینش حسّ بویایی انسان به وسیله ی خداوند والا ,  آنچنان با دقّت و قوی است که فرق میان بوی نسیم صبایی را که عطر غنچه را آورده است ,  با بوی نسیم صبایی که عطر گل را می آورد ,  با آگاهی بسیار , تمایز می دهد و می فهمد .

هزار قلعه ی دانش به دست فهم دهد
که گرتهی کند از کنگرش کمند رجا

هزار گنج ز معنی به پای فکر کشد
که خسروان جهان را بر آن نباشد پا

 

اگر فرد , خواهان و جویای دانش های بسیار می باشد ,  باید این را از درگاه حضرت خداوند ,  بخواهد . زیرا به خواست خداوند بزرگ که سرشت وجود ایشان ,  داناترین ِ هستی و دارای دانش بی پایان است ,  هزار گنج دانش و هزار قلعه ی علم هایی که دانشمندها و پادشاه های دنیا , که خودشان نیز بنده و قطره ای از دانش و قدرت آفرینش الهی هستند  , از کسب و درک آن ناتوان و نا امید هستند . و کمند آنها حتّی گوشه ای از آن دانش را به  حلقه ی تصرّف در نیاورده است , به دست خواهد آمد .

آری , به اراده ی الهی در آفرینش , دانش بشر , محدود است .  و نباید به آن , مغرور شویم . و باید , هر لحظه از تنها منبع ِ دانش و دارنده ی دانش بی پایان یعنی وجود خداوند درخشان  ,  به عنوان بنده ی درگاه الهی , شکر گزار و فروتن و خواهان دانش بیشتر باشیم .

 

طلسم دیده چنان بسته کز گشودن آن
شود حباب حقیری محیط ارض و سما

آری , اگر تنها اراده ی دو جهان و داناترین وجود یعنی حضرت خداوند بخواهد  , طلسم شناخت و معرفت ِ  اندک و ناچیز ماسوا , باز می گردد .

 پس حضرت خداوند , عارف ترین وجود هستی است  . و برای به دست آوردن معرفت الهی ,  باید به درگاه خداوند درخشان , توسّل جوییم .  و به وحی فرستاده ی الهی به پیامبر های الهی (ع) مراجعه کنیم . آری , شناخت و معرفت ماسوا , مانند ِ حباب ناچیزی است که به خواست خداوند والا , به دریای بی کران معرفت خداوند تابان ,  که زمین و آسمان را در بر خواهد گرفت  ,  تبدیل خواهد شد .

چه راست داشته یا رب به خویش لنگر او
علی الخصوص در ایجاد چرخ مستعلا

 

آفرینش حضرت خداوند که سرشت ایشان ,  دارای دانش بی پایان و و آگاه ترین بر تمام راز ها است  , بسیار عجیب و بی نهایت عالمانه است . برای نمونه ی ویژه , خلقت بسیار شگفت آور آسمان ِ عالی صفت به وسیله ی حضرت خداوند به گونه ای است که  : گویا لنگری نامرئی , آنرا نگه می دارد . و قرن هاست که  دانش محدود انسان را که به خواست خداوند تابناک ,  قطره ای از دانش بی پایان الهی است  به حیرت  , کشانده است .

نظر به خانه ی زنبوری افکن ای منکر
ببین بنای چنان ممکن است بی بنا

پس این رواق مقرنس ببین و قایل شو
بنایی که نهاده است این بلند بنا

در ادامه , محتشم کاشانی ,لانه ی بسیار منظّم زنبور را برای انکار کنند ه ها , مثال می آورد .  و از نظر عقلانیّت ِ تمام افراد , به یقین و حتم ,  آنرا دارای سازنده , که همان زنبو ها هستند , اثبات می کند  . سپس , به  پیدایش عالمانه تر , شگفت انگیزتر و پیچیده تر ِ بنای مرتفع آسمان که مانند سقف ِ دارای نقش و نگار مقرنس است ,  برای انکار کننده های حضرت خداوند آفریننده ی دانا , اشاره می کند . و با سنجش عقلی ,

به حتم , آنرا دارای آفریننده و علّت سازنده که همان حضرت خداوند داناترین و آفریننده ی هستی می باشد , می داند . و از آنها اقرار می خواهد .

خدایی آن صمدی را رسد که گر دو جهان
بهم خورد نهراسد بقای او ز فنا

 

خدایی ِ دو جهان به وجودی بسیار والا رسیده است که سرشت ایشان , بی نیاز ترین ِ هستی است . و اگر  , جهان های دنیا و آخرت , آسیب شدید خورند . و نابود گردند . باز هم وجود ِ خداوند تابنده  تا ابد , زنده و پابرجا خواهد بود . و آسیب , نقص و کمبودی برای سرشت ِ خداوند ,  نبوده و نیست و نخواهد بود . و وجود زنده و جاودان خداوند درخشان  , ترسی از فنا ندارد .

هوا به هرچه رضا ده شود مشو راضی
خدا به هر چه نه راضی بود مباش رضا

فرد باید , خشنودی نفس امّاره و هوس را که در تمام لحظه ها , فرد را به گناه , که خلاف وحی فرستاده ی خداوند والا است , و موجب ناخشنودی خداوند متعال می گردد ,  نخواهد . و تنها  , رضایت حضرت خداوند را در نیّت , زبان و کردار , الگوی اجرایی ِ تمام لحظه ها قرار دهد . تا در حیات دو جهان , به سعادت الهی برسد .

 

نتیجه گیری

وجود بدون تغییر و جاودان ِ حضرت خداوند , برترین و کامل ترین وجود دو جهان است . و فرد باید در تمام لحظه ها ,  در اندیشه و گفتار و کردار خویش , خواست بی چون و چرا و رضایت الهی را در نظر بگیرد تا در زندگی دو جهان به سعادت الهی برسد . همچنین در روزگار ما ,  در جامعه ی کشور و در جامعه ی جهان ,  که فرقه ها و گروه های فکری ِ انحرافی  و مادّی گرا به وجود آمده است تنها با رجوع و عمل به وحی فرستاده ی الهی  می توان به هدایت و سعادت الهی رسید . 

 

مراجع

 

1.  محتشم کاشانی، کمال الدین علی ؛ دیوان اشعار، انتشارات نگاه، تهران، 1389

 

 

 

نویسنده : سید محمد حسین شرافت مولا

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

کسی در فکر مرگ غنچه ها نیست
کسی با روح باران آشنا نیست
در این نفرین سرای نفرت آباد
کسی با مهربانی همصدا نیست
_
ابوالقاسم کریمی

گل تنها شده در مُشت طوفان
اسیر قلب بی احساس انسان
به روی شانه زخمی فردا
نشسته منطق خون ریز نادان
_
ابوالقاسم کریمی